مروری بر مهمترین اعتراضات کارگری اردیبهشت ۱۴۰۳: افزایش دو برابری تجمعات

تارنمای داوطلب: تداوم روند مشکلات اقتصادی، افزایش معوقات حقوقی و مهم‌تر از همه بی‌توجهی به فریاد مطالبه‌گری کارگران، به گسترش اعتراضات کارگری در اردیبهشت ماه ۱۴۰۳ انجامید. جمع‌آوری بخشی از گزارش‌ها و خبرهای منتشر شده از اعتراضات صنفی کارگران و مزدبگیران که به خبرگزاری‌های رسمی و رسانه‌های اجتماعی راه یافته، بیانگر آن است که در دومین ماه سال ۱۴۰۳، حداقل۱۲۳ تجمع و اعتصاب کارگری در بیش از ۲۵ شهر کشور به ثبت رسیده است. ثبت این تعداد تجمع اعتراضی نشان‌دهنده افزایش دو برابری تجمعات کارگری نسبت به فروردین ماه امسال است.

بازنشستگان کماکان پیشتاز تجمعات خیابانی هستند و کارگران واحدهای صنعتی چون کاغذ پارس، فولاد، کامیونداران، پرستاران، معلمان بازنشسته و کارگران خطوط راه‌آهن کشور نیز خبرسازترین تجمعات را برگزار کرده‌اند. این اعتراضات اغلب در مقابل ادارات و سازمان‌هایی چون تامین اجتماعی، صندوق بازنشستگی کشوری، صندوق فولاد، محوطه شرکت‌ها، و محوطه پالایشگاهها، فرمانداری‌ها و استانداری‌های هر استان برگزار شده و در مواردی به مقابل سازمان برنامه و بودجه و مجلس ایران نیز کشیده شده است.

دلایل اعتراضات کارگران در اردیبهشت ماه را می‌توان به ترتیب الویت در سه محور کلی دسته‌بندی کرد:

– معیشت، دستمزدها و مستمری‌های ناکافی
– عدم اجرای قوانین و مقررات حمایتی
– عدم پرداخت یا تاخیر در پرداخت حقوق و مزایا

این در حالی است که با ورود به ماه دوم سال، به نظر می‌رسد تعداد گروههای معترض در سطح واحدهای تولیدی، صنعتی و خدماتی گسترش یافته است. عدم پرداخت معوقات حقوقی باقیمانده از سال گذشته، عدم افزایش دستمزد سالانه با وجود مصوبه شورایعالی کار و تداوم بلاتکلیفی در وضعیت استخدامی از جمله دلایل گسترش اعتراضات کارگری در این بخش‌هاست. در ادامه مروری خواهیم داشت بر تعدادی از مهمترین اعتراضاتی که در اردیبهشت 1403 برگزار شده است.

کارگران کاغذ پارس

یکی از گسترده‌ترین اعتراضات برگزار شده در سطح واحدهای صنعتی را در طول یک ماه گذشته، کارگران کاغذ پارس هفت‌تپه انجام دادند. اعتراضات این کارگران بیش از دو هفته ادامه داشت و حتی به روز جهانی کارگر نیز کشیده شد.  کارگران کاغذ پارس طبیعت سلولز از یکم اردیبهشت ماه و متعاقب تعطیلی برخی خطوط تولیدی این  کارخانه مقابل کارخانه و ساختمان فرمانداری تجمع کردند. تجمع کنندگان کارگرانی بودند با سوابق بالا که با قراردادهای موقت و دائمی در این کارخانه مشغول به کار بودند اما بعد از اعلام اخراج ۱۰۰ نفر از کارگران از سوی کارفرما، هیچ کدام از کارگران بیکار شده وضعیت قراردادی مشخصی نداشتند.

آن‌ها پس از چندین روز تجمع که منجر به برگزاری جلسه روز گذشته شورای تامین شد، توانستند 96 کارگر اخراج شده را به کار بازگردانند. با وجود این، آنها همچنان خواستار تبدیل وضعیت استخدامی خود و حذف شرکت‌های پیمانکاری طرف قرارداد با هلدینگ کاغذ پارس هستند. حدودا ۶۰۰ کارگر در واحد قدیمی کاغذسازی پارس و حدودا ۲۵۰ کارگر در واحد طبیعت سلولزی که از سال ۱۴۰۰ فعالیت خود را آغاز کرده، تحت مسئولیت هلدینگ کاغذپارس مشغول به کارند.

بازنشستگان

بازنشستگان تامین اجتماعی، بازنشستگان کشوری، بازنشستگان مخابرات، بازنشستگان فولاد و بازنشستگان فرهنگی ۱۴۰۰ از جمله گروههای بازنشستگان بودند که تجمعات زیادی را در یک ماه گذشته برگزار کردند. همچون ماههای گذشته این تجمعات با حضور جمعی از بازنشستگان در مقابل سازمان تامین اجتماعی، صندوق بازنشستگی کشوری و صندوق بازنشستگی فولاد، ادارات مخابرات، سازمان برنامه وبودجه، فرمانداری‌ها و استانداری‌های دست کم ۱۵ شهر کشور برگزار شد. مستمری‌های پایین‌تر از خط فقر، عدم اجرای همسان‌سازی و عدم اجرای آئین‌نامه‌های اجرایی وزارتخانه‌های صنعت ، آموزش و پرورش و وزارت مخابرات در خصوص بازنشستگان این سه وزارتخانه از جمله مطالبات معترضان است. اعتراضات بازنشستگان نسبت به مستمری‌های زیرخط فقر اما با پاسخ قابل قبولی از سوی دولت مواجه نشد. گرچه دولت وعده افزایش سی و پنج درصدی حقوق بازنشستگان را در اردیبهشت ماه داده بود، تاخیر در پرداخت مستمری بازنشستگان کارگری در روزهای پایانی این ماه منجر به اعتراضاتی در سطح بازنشستگان تامین اجتماعی شد. بازنشستگان تامین اجتماعی نگرانند که تاخیر در پرداخت همین میزان مستمری در ماههای آینده نیز ادامه داشته باشد و وضعیت را برای جبران هزینه‌های زندگی بغرنج‌تر کند.

پرستاران

اعتراضات پرستاران در شهرهای مختلف کشور نیز ادامه داشت و پرستاران با تجمع، اعتصاب و حتی استعفای دسته‌جمعی اعتراض خود را نسبت به وضعیت صنفی کادر درمان کشور نشان دادند. در روزهای ابتدایی اردیبهشت ماه، چند هفته پس از اینکه خبر «استعفای دسته جمعی ۲۰ پرستار بیمارستان طالقانی چالوس» در شبکه‌های اجتماعی واکنش‌برانگیز شد، حالا به نظر می‌رسد موج استعفای پرستاران به بیمارستان‌ها و مراکز درمانی دیگر نیز کشیده شده است. خبر استعفای حدود ۴۰ نفر از پرستاران و کادر اتاق عمل بیمارستان شهدای تجریش در تهران و همچنین انتشار طومار استعفای حدود ۳۰ نفر از پرستاران بیمارستان طالقانی آبادان در کانال‌های تلگرامی از جمله این خبرهاست که نشان می‌دهد روند مطالبه‌گری پرستاران پس از تجمع در محوطه بیمارستان‌ها، مقابل دانشگاه‌های علوم پزشکی و استانداری‌ها، وارد فاز تازه‌ای شده است.

پرستارانی که درخواست استعفای خود را مطرح کرده‌اند می‌گویند اعتراض آنها به عدم پرداخت مطالبات و میزان پرداختی‌ها بابت کارانه و تعرفه‌گذاری، اضافه‌کار اجباری، شیفت‌های طولانی و حق‌الزحمه ناچیز اضافه‌کاری است. تصمیم جمعی آنها برای استعفا به ماه‌ها مطالبه‌گری صنفی بازمی‌گردد که اغلب از سوی مسئولین مراکز درمانی و در راس آنها وزارت بهداشت بی‌پاسخ مانده است.

شیفت‌های کاری طولانی ۱۲ ساعته، تعرفه‌های ناعادلانه دستمزد، فشار کاری بالا در هر شیفت و تنش زیاد در ارتباط با بیماران و همراهان‌شان از مهمترین مشکلات پرستاران شاغل در نظام درمانی ایران است. کمبود نیروی پرستاری موجب شده تا کیفیت خدمات‌رسانی به بیماران نیز با مشکل مواجه شود. دولت اما در مقابل این اعتراضات سکوت کرده است. بعد از اجرای ناقص قانون بر زمین مانده تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری پس از پاندمی کووید ۱۹ ، پرستاران در نقاط مختلف کشور از روند اجرای تعرفه‌گذاری ابراز نارضایتی کردند و با برگزاری تجمعات اعتراضی در محوطه بیمارستان‌ها و نهادهای دولتی و راه‌اندازی کارزارهای جمع‌آوری امضا صدای اعتراض خود را به گوش مسئولین مراکز درمانی و وزارت بهداشت رساندند. دولت اما بی‌توجه به این اعتراضات،حتی در بودجه ۱۴۰۳ به بودجه لازم برای پرداخت فوق‌العاده خاص پرستاران توجهی نکرد و منابعی را به آن تخصیص نداد. در عین حال، برخی از پرستاران حاضر در اعتراضات با رای هیات تخلفات دانشگاهها، با شش ماه انفصال از خدمت مواجه شدند. اتفاقی که بر رویه مرسوم برای خاموش کردن صدای معترضان مطالبه‌گر تبدیل شده است.

کامیونداران

۹ اعتصاب در ۶ سال. این چکیده اعتراضات کامیونداران و رانندگان خودروهای سنگین در فاصله سالهای ۹۷ تا ۱۴۰۲ است. روندی که گرچه به کندی اما در اردیبهشت امسال نیز به صورت پراکنده ادامه داشت. کاهش سهمیه سوخت یکی از دلایل اصلی اعتراضات کامیون داران است. گزارش‌ها نشان می‌دهد که در طی دو ماه گذشته، سهمیه سوخت کامیون‌داران شهری به طور کامل واریز نشده است. کاهش سهمیه سوخت در کنار افزایش لوازم یدکی و استهلاک بالای خودروها، شرایط کار را برای این کارگران جاده‌ای سخت کرده و به جدال بین رانندگان کامیون، صاحبان بار و شرکت‌های حمل و نقل دامن زده است. کارشناسان این حوزه می‌گویند؛ راهکارهای دولت‌ها برای یافتن انواع راهکارهای غیرقیمتی ناکارآمد مانند حذف کارت سوخت از جایگاه‌ها، اختصاص کارت سوخت به کد ملی و کاهش سهمیه سوخت اصناف، منجر به مشکلاتی شده که شرایط را بر برخی مشاغل چون صنف کامیونداران سخت‌تر کرده است.

گرامیداشت روز جهانی کارگر زیر سایه سرکوب

علاوه بر این اعتراضات که به صورت پراکنده در برخی شهرها در جریان بود، تجمعاتی نیز به صورت هماهنگ در برخی شهرهای کشور به مناسبت روز جهانی کارگر برگزار شد. بازنشستگان تامین اجتماعی و بازنشستگان کشوری، کارگران ساختمانی و معلمان شاغل و بازنشسته از جمله گروههایی بودند که مناسبت روز جهانی کارگر و همزمانی آن با روز معلم در بیش از ۱۲ شهر کشور تجمع کردند. به جز این گردهم‌آیی‌های خودجوش، یک گردهم‌آیی نمادین هم در محل تشکل شبه‌حاکمیتی «خانه کارگر» و با حضور جمعی از اعضای شوراهای اسلامی کار برگزار شد. در سخنرانی ایراد شده از سوی اعضای مرکزی خانه کارگر در این مراسم، تلاش‌های دولت برای به حاشیه راندن شورای عالی کار و کاهش قدرت این نهاد تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیر و در مجموع نقض سه‌جانبه گرایی در روابط کار مورد انتقاد شدید قرار گرفت.

در سطح گروهها و تشکل‌های غیررسمی و مستقل نیز گرامیداشت روز جهانی کارگر و روز معلم در قالب صدور دو بیانیه انجام شد:

۱- میثاق تشکل‌ها به مناسبت اول ماه می

“میثاق ۱۴۰۳” با تمرکز بر تمام بندهای منشور خواسته‌های حداقلی بیست تشکل که در ۲۵ بهمن ۱۴۰۱ انتشار یافته است. رفع هرگونه تبعیض، ستم طبقاتی، فقر، لغو پیمانکاری‌ها، ناکارآمدی بیمه‌های اجتماعی، توقف خصوصی‌سازی آموزش، ممنوعیت و توقف کامل اعدام‌ معترضان، آزادی بی‌قید و شرط عقیده، بیان و اندیشه، مطبوعات، تحزب، تشکل‌های محلی و سراسری صنفی و مردمی، اجتماعات، اعتصاب، راهپیماییها از جمله این مطالبات است. اتحاد بازنشستگان، انجمن برق و فلز کرمانشاه، شورای بازنشستگان ایران، شورای سازماندهی اعتراضات کارگران پیمانی نفت، شورای سازماندهی اعتراضات کارگران غیررسمی نفت(ارکان ثالث)، شورای هماهنگی اعتراضات پرستاران، ندای زنان ایران و نهاد دادخواهان تشکل‌های امضاکننده این میثاق هستند.

۲- قطعنامه تشکل‌ها به مناسبت روز جهانی کارگر

روز دوازدهم اردیبهشت‌ماه، متنی با عنوان: «قطعنامه‌ی تشکل‌های صنفی کارگری و معلمان به‌مناسبت اول ماه‌می» با امضای «شورای هماهنگی تشکل‌های صنفی فرهنگیان ایران»، «سندیکای کارگران شرکت واحد اتوبوسرانی تهران و حومه» و «اتحادیه آزاد کارگران ایران» منتشر شد. این متن که متشکل از ۱۰ بند است، متنی است که به فساد ساختاری حاکمیت و تاثیرات نظام سرمایه‌داری در زندگی مردم اشاره می‌کند. همچنین این نوشته، اعتراض خود را علیه سیاست‌های سرکوبگرایانه‌ی حکومت در قبال زنان، استثمار و غارتگری – که بنا بر متن مندرج، این غارتگری به شکل مشروع از سوی حکومت در جریان است- و مطالباتی نظیر ضرورت آموزش به زبان مادری و…را بیان می‌کند.

جمع‌بندی

گسترش اعتراضات کارگری در اردیبهشت ۱۴۰۳ بیانگر تداوم روند مطالبه‌گری کارگران با تکیه بر اهرم حضور خیابانی همچون سالهای گذشته است. این اعتراضات در حالی به صورت تجمع، اعتصاب و تحصن ادامه دارد که با وجود برخی دستاوردهای خُرد، تغییری در سطح سیاست‌گذاری‌ها به نفع کارگران صورت نگرفته است. کاهش بودجه سالانه آموزش وپرورش در برنامه بودجه سال ۱۴۰۳، عدم اجرای همسان‌سازی حقوق بازنشستگان و افزایش تنها ۳۵ درصد حقوق و دستمزد سالانه کارگران نشان دهنده این است که سیاست‌گذاران برنامه‌ای برای بهبود وضعیت رفاهی و معیشتی خانوارهای کارگری ندارند. این در حالیست که طبق نظرسنجی اخیر «داوطلب» بهبود وضعیت معیشتی یکی از مهمترین دغدغه‌های کارگران در سال جاری عنوان شده است. ارسال سه شکایت به دیوان عدالت اداری از سوی گروههای کارگری برای لغو مصوبه مزدی ۱۴۰۳ نیز تاییدکننده همین مطلب است. شکایتی که مشابه آن سال گذشته از سوی دیوان عدالت اداری رد شد و امسال هم همچنان در انتظار پاسخ است.

با این توضیحات در جدول پیش رو مهمترین اعتراضات کارگری و صنفی برگزار شده در اردیبهشت ۱۴۰۳ را مرور خواهیم کرد. با ذکر این نکته که ممکن است بدلیل محدودیت‌های ناشی از اطلاع‌رسانی، بسیاری از موارد در لیست اعتراضات کارگری برگزار شده قرار نگرفته باشند.