آشنایی با ظرفیت‌های بدیل در تشکل‌یابی کارگران: بخش چهارم: کانون مدافعان حقوق کارگر

تارنمای داوطلب؛ در ادامه سلسله گزارش‌های مرتبط با بررسی وضعیت فعالیت تشکل‌های مستقل کارگری در ایران، یعنی آندسته از گروهها و تشکل‌هایی که در چارچوب تعیین شده در قانون کار جمهوری اسلامی نمانده‌اند و دست‌کم از حیث نظری، خود را تابعی از نظام جهانی حاکم بر دفاع از حقوق کارگر می‌دانند؛ در گزارش پیش رو به بررسی وضعیت «کانون مدافعان حقوق کارگر» پرداخته‌ایم. تشکلی که گرچه همچون سایر تشکل‌هایی که داعیه فعالیت مستقل دارند، اطلاعات دقیقی از زمان تاسیس و وضعیت فعالیت آن در دسترس همگان نیست، اما گردانندگان آن عمدتا در فضای مجازی؛ اقداماتی در زمینه آگاهی بخشی و اطلاع‌رسانی پیرامون حقوق کارگران انجام داده‌اند. اعضای ارشد این کانون را جمعی از فعالان کارگری تشکیل می‌دهند که در میان آن‌ها نویسنده و معلم نیز حضور دارند.

داوطلب در گزارش پیش‌رو تلاش کرده، ضمن رصد کردن فعالیت‌های این گروه در فضای مجازی، سازوکار تشکیلاتی و ظرفیت‌های بالقوه این تشکل برای فعالیت به عنوان بدیل سازماندهی کارگری را هم مورد بررسی قرار دهد.

شیوه فعالیت کانون مدافعان حقوق کارگر

از میان چهار تشکلی که تا به امروز به آنها پرداخته‌ایم، کانون مدافعان حقوق کارگر تنها تشکلی است که با جستجو در فضای مجازی، به اطلاعاتی همچون زمان و چگونگی تاسیس و شکل‌گیری آن دسترسی پیدا نخواهید کرد. برخی اطلاعات پراکنده اما نشان می‌دهد که دست‌کم سابقه فعالیت مجازی این کانون به کمتر از یک دهه اخیر بازمی‌گردد. با این حال برخی تصاویر و گزارشهای منتشر شده در فضای مجازی نشان می‌دهد که اعضای کانون را عمدتا فعالان کارگری سایر تشکل های مستقل از سندیکای شرکت واحد تا اتحادیه‌ آزاد کارگران و حتی افرادی از میان کانون نویسندگان ایران تشکیل می‌دهند که در گردهم‌آیی های دوستانه و یا صنفی که به بیش از یک دهه قبل بازمی‌گردد، تلاش می‌کردند شبکه‌ای از کنشگران را برای پوشش خبرها و آگاهی رسانی در خصوص حقوق کارگران بسیج کنند. با وجود این تلاش‌ها اما به نظر می‌رسد این کانون، حتی یک بار هم موفق به برگزاری مجمع عمومی برای انتخاب اعضای هیات مدیره و هیات اجرایی خود نشده است. دست کم جستجو در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی منتسب به این گروه نشان می‌دهد که روند و سیر فعالیت سازمانی کانون مدافعان حقوق کارگر، نامشخص و غیرمستند است. جز چند نفر از اعضا همچون علیرضا ثقفی، هاله صفرزاده، اصغر فیروزی(۱)، که نامشان در اخبار و گزارش‌های مرتبط با کانون به تکرار منتشر شده و بابت فعالیت‌های خود هزینه‌های زیادی از جمله بازداشت و زندان‌های طولانی مدت را تجربه کرده‌اند، از تعداد اعضای آن، کمیسیون‌ها یا کمیته‌های تشکیل شده احتمالی در درون کانون و یا مناطقی که کانون شعباتی در آنها دارد نیز اطلاعی در دست نیست. در حال حاضر نیز به نظر می‌رسد فعالیت کانون مدافعان حقوق کارگر به صورت متمرکز در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی دنبال می‌شود. برای دسترسی به آرشیو فعالیت‌های این کانون، پیام‌رسان تلگرام(۵۹۶ نفر عضو) و شبکه‌های اجتماعی توئیتر، فیسبوک و اینستاگرام از جمله منابع در دسترس هستند.

مواضع و اقدامات

گرچه از سابقه تاریخی و  اهم فعالیت‌های کانون مدافعان حقوق کارگر و اقدامات احتمالی آن در راستای اهداف تعریف شده اطلاعات چندانی در دسترس نیست، اما مروری بر روند فعالیت این کانون در فضای مجازی و مستندسازی این فعالیت‌ها می‌توان دریافت که عمده فعالیت‌های کانون در راستای دفاع از حقوق مزدبگیران بر چند محور متمرکز بوده است:
–        دانش افزایی با تمرکز بر جریان‌شناسی جنبش کارگری در دوره‌های مختلف تاریخی و ثبت تجربیات اتحادیه‌ها و جریان‌های کارگری در نقاط دیگر دنیا(کره‌جنوبی، کلمبیا و …)

− انتشار مستمر اخبار و گزارش‌های مرتبط با اعتراضات کارگری
− بحث‌هایی پیرامون حقوق کار(آنچه باید کارگران بدانند)
− انتشار ویژه‌نامه و پادکست به مناسبت‌هایی همچون روز جهانی کارگ
−  انتشار مواضع صنفی، اجتماعی و سیاسی و تدوین بیانیه یا همراهی با سایر تشکل‌های کارگری در جهت حمایت از حقوق کارگران(از جمله در زمینه تعیین حداقل دستمزد سالانه

علاوه بر این موارد، کانون تلاش کرده است در مقاطعی گزارش‌هایی در خصوص وضعیت حقوق کار در ایران به نهادهای بین‌المللی ارسال کند. گرچه از سطح این ارتباطات اطلاع چندانی در دست نیست اما از اطلاعات محدود در دسترس می‌توان چنین نتیجه گرفت که ارتباطات نسبتا مطلوب کانون با نهادی همچون فدراسیون جهانی اتحادیه‌های کارگری( ITUC) نشان‌دهنده آن است که گردانندگان این کانون توانسته‌اند در تعاملات بین‌المللی گام‌های موثری بردارند.  بر این اساس، کانون مدافعان حقوق کارگر در سال ۱۳۹۱ از طریق ITUC (فدراسیون جهانی اتحادیه‌های کارگری) در نامه‌ای به هیات‌های نمایندگی کارگران کشورهای مختلف شرکت‌کننده در اجلاس ILO، گزارشی از وضعیت کار و زندگی کارگران ایران ارائه کرده بود. در این نامه با اشاره به محدودیت‌های ایجاد شده از سوی حاکمیت برای فعالیت تشکل‌های کارگری مستقل به وضعیت سرکوب و بازداشت فعالان کارگری در ایران اشاره شده بود. ناعادلانه بودن حداقل دستمزد و تعویق در پرداخت دستمزدها به کارگران، عواقب ناشی از خصوصی‌سازی و مقررات زدایی از روابط کار، تاثیر تحریم‌ها و سیاست‌های ستیزه‌جویانه بر زندگی و معیشت خانوارهای کارگری، وضعیت زنان و کودکان کارگر، وضعیت کارگران مهاجر در ایران و همچنین ارائه آمار و ارقامی در خصوص این موارد، از جمله نکاتی بود که در گزارش ارائه شده توسط کانون به آنها اشاره شده بود.( ۲)
همچنین در جریان اجلاس جهانی کار در سال ۱۳۹۳ که نمایندگان بسیاری از تشکل‌های مستقل کارگری توسط ITUC به این اجلاس دعوت شده بودند، کانون مدافعان حقوق کارگر نیز با ارسال نامه‌ای ضمن اشاره به محدودیت‌های حاکمیتی برای حضور نمایندگان تشکل‌های کارگری مستقل که مانع از حضور این فعالان در اجلاس شده بود، از سازمان جهانی کار خواسته بود در قبال نقض حقوق کارگران در ایران موضع‌گیری کرده و نمایندگان به گفته‌ی آنها تشکل‌های دولت‌ساخته کارگری حاضر در اجلاس را مورد سوال قرار دهند. اشاره به بازداشت گسترده فعالان کارگری در جریان تجمع روز کارگر آن سال و صدور حکم‌های طویل‌المدت برای آنها و همچنین وضعیت بغرنج حقوق و دستمزد کارگران ایرانی از جمله مطالب مطرح شده در این نامه بود.

اساسنامه و سازوکار اجرایی

با وجود آنکه کانون مدافعان حقوق کارگر در قالب تشکیلات سازمانی رسمی فعالیت نمی‌کند و عمده فعالیت‌هایش را به دلیل محدودیت‌های تشکیل مجامع عمومی برای تشکل‌های مستقل در ایران به صورت مجازی و پراکنده دنبال می‌کند، اما دارای یک اساسنامه است. در این اساسنامه که در ۶۲ ماده تنظیم شده؛ کانون مدافعان حقوق کارگر تشکیلاتی فراگیر با مرکزیت تهران است که در صورت تصویب هیات اجرایی می‌توان شعب آن را در سایر نقاط کشور تاسیس کرد.

هدف از تشکیل این کانون؛ بر مبنای منشور مصوب مجمع عمومی دفاع از حقوق کارگران است. منشور کانون مدافعان حقوق کارگر تاکید می‌کند که «برخورداری از کلیه حقوق و مزایای مندرج در اعلامیه و میثاق‌های جهانی حقوق‌بشر، کنوانسیون‌های بین‌المللی حقوق کار و حقوق اجتماعی قانون اساسی و قوانین داخلی، طبیعی ترین حق کارگران است.» مهم‌ترین این حقوق عبارتند از:

۱. حق اشتغال و برخورداری از یک زندگی شرافتمندانه

۲. حق برخورداری از امنیت شغلی

۳. حق برخورداری از پوشش تامین اجتماعی مناسب

۴. حق برخورداری از آزادی‌های سیاسی و اجتماعی (آزادی بیان، اندیشه و هرگونه اعتراض)

۵. برخورداری آزادانه حق ایجاد تشکلهای مستقل برای همه کارگران و مزد و حقوق‌بگیران

۶. حق برخورداری از مسکن مناسب

۷. شرکت موثر نمایندگان واقعی کارگران در جریان قانون گذاری درزمینه حقوق کارگران

۸. رفع هرگونه تبعیض‌ در محیط کار و منع کار کودکان

این منشور «کانون» را نهادی دائمی دانسته، که در چارچوب اساسنامه ای که به تصویب مجمع عمومی موسس خواهد رسید، درجهت تحقق اهداف فوق، فعالیت خواهد کرد.

شرایط عضویت در کانون برای کلیه ی اشخاصی که منشور و اساس نامه کانون را پذیرفته و حق عضویت بپردازند، آزاد است. در عین حال برای پذیرش اعضای جدید، معرفی دو نفر از اعضا الزامی است. همچنین طبق این اساسنامه، لغو عضویت اعضا در صورتی انجام می‌شود که بر اساس صورت‌جلسه هیات اجرایی؛

− فرد، تمام یا برخی از مواد منشور یا اساس نامه را نقض کند.
− محافل ضد کارگری ، همکاری یا همراهی کند.
این در حالیست که تصمیم قطعی درمورد اخراج یا ادامه ی عضویت عضو تعلیق شده، با مجمع عمومی است.

ارکان کانون

ماده ۵ اساسنامه، ارکان کانون را مشخص کرده است؛ بر این اساس؛ مجمع عمومی، هیات اجرایی، بازرسان

و کمیسیون ها، ۴ رکن کانون را تشکیل می‌دهند.

مجمع عمومی که بالاترین ارگان تصمیم‌گیری کانون است و به دو شکل عادی و فوق العاده، نشست های خود را برگزار می‌کند. مجمع عمومی عادی( یک بار در سال) و مجمع عمومی فوق العاده( در صورت نیاز به درخواست هیات اجرایی، یا بازرسان و…) و یا یک چهارم اعضاء برگزار خواهد شد.

وظایف و حدود اختیارات مجمع عمومی عبارتست از؛

− شنیدن گزارش فعالیت سالانه هیات اجرایی و بازرسان و تصویب آن
− تعیین خط مشی و برنامه کانون در فاصله بین دو مجمع
− تصویب یا اصلاح اساس نامه و منشورکانون
− انتخاب یاتغییر اعضای هیات اجرایی و بازرسان
− تصمیم گیری در مورد ادامه عضویت و یا اخراج اعضای تعلیق شده
− تعیین میزان حق عضویت
− رسیدگی و اتخاذ تصمیم در سایر اموری که منطبق با اساسنامه کانون به مجمع پیشنهاد می‌شود

این اساسنامه تاکید می‌کند که «حضور دست کم نصف به اضافه یک اعضا برای رسمیت یافتن مجمع ضروری است و هیچ مجمع فوق العاده ای با حضور کمتر از نصف اعضائ کانون قادر به اتخاذ تصمیم نیست.

هیات اجرایی برگزیده مجمع عمومی به روش رای‌گیری مستقیم و مخفی و مسئول اجرای مصوبات آن وتدوین

سیاست‌های کانون برای مدت ۲ سال است.تعداد اعضای اصلی هیات اجرایی هفت نفر واعضای علی البدل چهار نفر است . وظیفه هیات اجرایی عبارتست از؛

− تصویب برنامه و طرح های پیشنهادی کمیسیون ها بر عهده ی هیات اجرایی است.
− دریافت پیشنهاد عضویت افراد و تصمیم گیری درمورد آن به عهده ی هیات اجرایی است.
− تصمیم گیری درباره تعلیق عضویت برابر اساس نامه
− تصویب دستور جلسه مجمع عمومی و ارائه گزارش فعالیت های هیات به مجمع عمومی
− گشایش حساب بانکی با سه امضا و حق برداشت دو نفر از سه نفر صاحب امضا

کمیسیون‌ها

کانون در اساسنامه خود ضرورت وجود برخی کمیسیون های تخصصی را نیز پیش‌بینی کرده است.

− کمیسیون های کانون عبارتند از:
− کمیسیون فرهنگی و آموزش که مسئول تهیه وتدوین مطالب مقالات وطرح های آموزشی مورد نیاز کانون است .
− کمیسیون حقوقی که وظیفه دفاع از حقوق کارگران وفعالان کارگری رادر مجامع داخلی وبین المللی ، قضائی و تهیه لوایح لازم برای دفاع از آنان را برعهده دارد.
کمیسیون روابط عمومی و تدارکات که وظیفه ی اطلاع رسانی و ارتباط با تشکل ها و نهادهای داخلی و بین المللی در جهت پیشبرد اهداف کانون و نشر کتاب ها و جزوه ها و بیانیه های کانون از طریق وسائل مختلف ارتباط جمعی وهم چنین تهیه وتدارک برگزاری مراسم وتجمعات کانون بر عهده آن است.

در فصل چهارم اساسنامه، موضوع تعیین منابع مالی کانون مورد توجه قرار گرفته است. بر این اساس، دریافت حق عضویت ها و کمک های مالی دریافتی از جمله منابعی است که کانون می‌تواند بر مبنای آن بودجه‌بندی سالانه خود را انجام دهد. این کمک‌ها باید به تصویب هیات اجرایی رسیده باشد. کانون همچنین دو اصل شفافیت و انطباق فرد یا نهاد کمک‌کننده با منشور کانون با حساسیت مدنظر قرار داده است. ضمن آنکه سقف کمک ها توسط مجمع عمومی هر ساله به تصویب می رسد.

موضوع انحلال کانون، مورد دیگری است که در اساسنامه به آن پرداخته شده است.

بر اساس ماده ۶۱ و ۶۲ انحلال کانون تنها با تصویب مجمع عمومی امکان پذیر است. کانون همچنین می‌تواند با رعایت قوانین و ضوابط مقرر و تصویب طرح ادغام در مجمع‌عمومی فوق‌العاده، در تشکل های دیگر که اهداف و عملیات مشابه دارند، ادغام شود.

مواضع و اقدامات

فعالیت‌های مجازی کانون مدافعان حقوق کارگر در سالهای گذشته، عمدتا بر چند محور متمرکز بوده است:

− دانش افزایی با تمرکز بر جریان‌شناسی جنبش کارگری در دوره‌های مختلف تاریخی و صبت تجربیات اتحادیه‌ها و جریان‌های کارگری در نقاط دیگر دنیا
− انتشار مستمر اخبار و گزارش‌های مرتبط با اعتراضات کارگری
− بحث‌هایی پیرامون حقوق کار(آنچه باید کارگران بدانند)
− انتشار ویژه‌نامه و پادکست به مناسبت‌هایی همچون روز جهانی کارگر
− انتشار مواضع صنفی، اجتماعی و سیاسی و تدوین بیانیه یا همراهی با سایر تشکل‌های کارگری در جهت حمایت از حقوق کارگران

کانون مدافعان حقوق کارگر، از همان ابتدا تلاش کرد همزمان با انتشار یا بازنشر اخبار و گزارش‌هایی در خصوص کارگران، با مروری تاریخی به روند کنشگری کارگران در ایران، مروری بر فرازوفرود جنبش کارگری داشته باشد و در سطحی محدودتر به تبیین استفاده از راههای بدیل برای تشکل‌یابی کارگران بپردازد. با این حال این تشکل نیز در پاره‌ای موارد از پیگیری متمرکز حقوق صنفی کارگران فراتر رفته و در قالب صدور یا همراهی با بیانیه‌های تدوین شده توسط گروهها و فعالان مستقل کارگری با کنش‌های اعتراضی اجتماعی که بسیاری از آنها در سالهای اخیر توسط توده‌های کارگری و طبقات مزدبگیر سازماندهی شده، همراه شده است.

جمع‌بندی

در سلسله گزارش‌هایی که تاکنون با عنوان « آشنایی با ظرفیت‌های بدیل در تشکل‌یابی کارگران» توسط داوطلب منتشر شده، عمدتا به آندسته از تشکل‌هایی پرداخته شده که با وجود سوابق مستند تاریخی و برخورداری از سازوکار اجرایی و تشکیلاتی؛ در نتیجه برخی چالش‌های درونی و محدودیت‌های بیرونی(حاکمیتی)، امکان فعالیت رسمی و سازمان‌یافته از آنها سلب شده است. کانون مدافعان حقوق کارگر نیز از جمله همین تشکل‌هاست که با وجود تلاش برای ایجاد سازوکار تشکیلاتی از طریق تدوین اساسنامه و منشور سازمانی، به دلایل مختلفی امکان سازماندهی و نمایندگی گروههای کارگری را به دست نیاورده است. در واقع عدم اطلاع‌رسانی دقیق و شفاف در خصوص وضعیت فعالیت کانون و میزان مشارکت اعضا در امور آن باعث شده که تخمین میزان نمایندگی مطالبات کارگری توسط کانون، به عنوان چالشی درونی درنظر گرفته شود. فعالیت مجازی کانون مدافعان حقوق کارگر در حالی ادامه دارد که به نظر می‌رسد اگر بخواهد به عنوان بازیگری بدیل در جهت سازماندهی و تشکل‌یابی کارگران ایفای نقش کند، باید علاوه بر تداوم روند اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی در خصوص حقوق کار؛ نقشه راهی برای ادامه مسیر تدوین کند و با در نظر گرفتن شرایط کنشگری مستقل در جامعه ایران، ضریب مشارکت کارگران و فعالان کارگری در احیای کانون مدافعان حقوق کارگر را افزایش دهد.

https://iranwire.com/fa/news/55068
https://melliun.org/iran/3515