داوطلب وب‌سایت داوطلب
تارنمای داوطلب: توقف تولید و برگزاری اعتصابات کارگری معمولا ضربه نهایی و قوی‌ترین اهرم فشار کارگران برای به نتیجه رساندن مطالبات صنفی است. در ایران این شیوه اعتراض به دلایل متعددی از جمله ضعف تشکل‌های کارگری و محدودیت‌های حکومتی ایجاد شده برای تاثیرگذاری آنها در روند چانه‌زنی جمعی و همچنین عدم صراحت قانونی در به رسمیت شناختن «حق اعتصاب»، با چالش‌های متعددی مواجه است. در ماهها و روزهای اخیر که کارگران گروه ملی فولاد اهواز که در نبمه دوم دهه ۹۰ شمسی هم در کنار کارگران هفت‌تپه یکی از گسترده‌ترین اعتراضات را سامان دادند؛ در حال برگزاری یکی از پردامنه‌ترین اعتراضات و اعتصابات کارگری در اعتراض به عدم اجرای طرح طبقه‌بندی مشاغل، پایین بودن دستمزد و سوءمدیریت در این شرکت هستند، مرور کوتاهی خواهیم داشت بر موفق‌ترین تجربه‌های اعتراضات و اعتصابات کارگری در تاریخ معاصر ایران.
ارائه آمار دقیق از تعداد اعتصابات کارگری موفق در ایران دشوار است. دلایل این دشواری عبارتند از:
• فقدان داده‌های جامع و قابل اعتماد: به دلیل محدودیت‌های سیاسی و اجتماعی، جمع‌آوری اطلاعات دقیق در مورد اعتراضات و اعتصابات کارگری در ایران چالش‌برانگیز است.
• تعاریف مختلف از “موفقیت”: معیارهای سنجش موفقیت یک اعتصاب میتواند از دیدگاه‌های مختلف متفاوت باشد. برای برخی، صرف به رسمیت شناخته شدن مطالبات کارگران توسط کارفرما یا دولت میتواند به عنوان موفقیت تلقی شود، در حالی که برای عده‌ای دیگر، تنها تحقق کامل این مطالبات است که نشان‌دهنده‌ی موفقیت خواهد بود.
• فقدان تنوع در منابع خبری: بسیاری از رسانه‌های داخلی به طور کامل به اعتراضات کارگری نمی‌پردازند و یا روایت غیرواقعی از آنها ارائه می‌کنند.
با وجود این، می‌توان به تعدادی از اعتصابات کارگری موفق در تاریخ معاصر ایران اشاره کرد:
۱. اعتصاب متناوب کارگران صنعت نفت از سال ۱۳۲۵تا سال ۱۳۲۹: این اعتصاب که منجر به ملی شدن صنعت نفت شد، نقطه عطفی در تاریخ مبارزات کارگری ایران محسوب می‌شود. این اعتصاب با وجود سرکوب شدید از سوی حکومت پهلوی، به پیروزی رسید و به ملی شدن صنعت نفت در سال ۱۳۲۹ منجر شد.
۲. اعتصاب کارگران نساجی مازندران در سال ۱۳۵۳: این اعتصاب در اعتراض به پایین بودن دستمزدها و شرایط نامناسب کار شکل گرفت و با وجود دستگیری و اخراج تعدادی از کارگران، در نهایت به افزایش دستمزدها و بهبود شرایط کار منجر شد.
۳. اعتصابات کارگران در سال ۱۳۵۷: موجی از اعتصابات کارگری در سراسر کشور در جریان پیروزی انقلاب ایران شکل گرفت که اهداف صنفی و سیاسی را به طور همزمان دنبال می‌کرد. این اعتصابات در زمینه‌های مختلفی از جمله افزایش دستمزدها، بهبود شرایط کار، و آزادی‌های صنفی و سیاسی صورت گرفت و در بسیاری از موارد به پیروزی رسید.
اعتصابات کارگران در دهه‌های اخیر: در سالهای اخیر نیز شاهد اعتصابات کارگری متعددی در ایران بوده‌ایم.
برخی از نمونه‌های بارز این اعتصابات عبارتند از:
اعتصابات کارگران شرکت نیشکر هفت‌تپه در سالهای ۱۳۹۷ ، ۱۳۹۸، ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰:
این اعتراضات در واکنش به مسائلی مانند عدم پرداخت حقوق و مزایا، اخراج کارگران، بلاتکلیفی وضعیت مالکیت شرکت، و سوءمدیریت صورت گرفت. این اعتراضات که یکی از دنباله‌دارترین اعتراضات کارگری در طول دهه ۹۰ شمسی بود و در زمره یکی از درس‌آموزترین اعتراضات کارگری قرار گرفت، منجر به بازگشت به کار برخی از کارگران اخراج شده، پرداخت حقوق‌های معوقه، سلب مالکیت شرکت از بخش خصوصی و تشکیل پرونده قضایی برای مالکین شد.
اعتصاب کارگران سنگ آهن بافق در سال ۱۳۹۳:
پنج هزار کارگر سنگ آهن بافق در استان يزد در اعتراض به عرضه ۲۸ و نيم درصد از سهام معدن در فرابورس که به قصد خصوصی‌سازی انجام گرفته بود برگزار شد. قرار بود که اين سهام به شرکت فولاد خوزستان فروخته شود و کارگران خواستار واگذاری اين سهام به شرکت تعاونی خود بودند. در نتیجه این اعتصابات، تعدادی از کارگران بازداشت شدند و با توقف تولید اعتصاب برای ۴۰ روز ادامه یافت. این اعتراضات حتی پای وزیر کار را نیز به بافق باز کرد. سرنوشت نهایی سهام سنگ آهن بافق مشخص نشد و با شکایت دولت از ۹ کارگر فعال در اعتراضات برای آنان پرونده‌های قضایی تشکیل شد و آنها چندبار به دادگاه احضار شدند.
اعتراضات کارگران معدن چادرملو یزد(پیمانکاری آسفالت طوس، پیمانکاری بهاوند باراد)
کارگران شاغل در پیمانکاری آسفالت طوس شرکت معدنی چادرملو یکی از مهمترین اعتراضات صنفی معادن را در نیمه اول دهه ۹۰ برگزار کردند که به نقطه عطفی در سازماندهی کارگران پیمانی با استفاده از ظرفیت انجمن‌های صنفی منجر شد. عمده‌ترین خواسته‌های کارگران معدن چادرملو در سالهای ۹۳ , ۹۴ که منجر به تجمعات و اعتصابات گسترده آنها و اخراج و پرونده‌سازی قضایی علیه فعالان کارگری این مجتمع شد ، اجرای طرح طبقه‌بندی مشاغل و حفظ انجمن صنفی کارگران چادرملو و رفع محدودیت بر سر راه فعالیت این انجمن و فعالان آن بود. با شکایت مدیرعامل مجتمع چادرملو دست کم ۳۰ نفر از کارگران مورد محاکمه قضایی قرار گرفتند. یک سال بعد، دبیر انجمن صنفی کارگری این مجتمع از تمامی ۷ اتهام وارد شده تبرئه شد و قرار منع تعقیب در خصوص او صادر شد. تجربه کارگران چادرملو در سازماندهی اعتراض بزرگ صنفی که الویت آن استقلال تنها نهاد صنفی کارگری این مجتمع و اجرایی شدن طرح طبقه بندی مشاغل بود، تجربه ای موفق در روند مبارزات صنفی کارگری است.
اعتراضات و اعتصابات کارگران هپکو ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۹
اعتراضات کارگران هپکو به عنوان نمادی از مبارزات کارگران در ایران برای احقاق حقوق خود شناخته می‌شود. این اعتراضات توانست توجه افکار عمومی را به مشکلات کارگران در ایران جلب کند. هپکو از بزرگترین کارخانه های تولید کننده ماشین آلات سنگین راه‌سازی است که از قبل از انقلاب کارش را آغاز کرد و بعد از انقلاب در اختیار دولت قرار گرفت. مشکلات کارگران این شرکت از زمان خصوصی‌سازی آن در سال ۱۳۸۶ شدت پیدا کرد.
در واقع، مطالبه اصلی این کارگران، سلب مالکیت از بخش خصوصی بود. کارگران معترض خواستار رسیدگی فوری به وضعیت این شرکت، تعیین تکلیف مدیریت و پرداخت حقوق معوق کارگران و پرسنل و واگذاری شرکت به سهامدار دارای اهلیت و منابع مالی بودند. برگزاری راهپیمایی‌های اعتراضی و استفاده از شعارها و نمادهایی مانند حمل تابوت«خصوصی‌سازی» و اجتماع در محل ریل راه‌آهن از جمله اقداماتی بود که کارگران در جریان برگزاری تجمعات و راهپیمایی‌های خود انجام می‌دادند. در نتیجه این اعتراضات، خواسته اصلی کارگران یعنی سلب مالکیت از بخش خصوصی انجام شد و هپکو به شرکت سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی(شستا)واگذار شد.
اعتصابات ۳ هزار کارگر معادن زغال‌سنگ در استان کرمان در سال ۱۳۹۹ :
این اعتصاب در اعتراض به خصوصی‌سازی شرکت زغال‌سنگ و واگذاری آن به یک هلدینگ با نام «فولاد تجارت دالاهو» صورت گرفت. شرکت زغال‌سنگ کرمان که از شرکتهای زیر مجموعه صندوق بازنشستگی فولاد است، چند سالی است که با برون سپاری کار معادن به پیمانکاران، کارگران را با ناامنی شغلی مواجه کرده است. از اوایل دهه ۹۰ کارگران معادن مختلف کرمان، در اعتراض به دستمزدهای پایین، عدم اجرای طرح طبقه بندی مشاغل، سختی و شرایط نامناسب کار اعتراضاتی برگزار کردند، اما دامنه این اعتراضات از ماجرای بورسی شدن زغال سنگ کرمان در بهار ۱۳۹۹ گسترده‌تر شد. کارگران معتقد بودند، با این کار بخش خصوصی با اختیارات بیشتر میتواند در مورد لغو یا تمدید قراردادهای کارگران تصمیم بگیرد و تعداد زیادی از کارگران در معرض اخراج قرار می‌گیرند. اعتراضات گسترده و شبانه‌روزی کارگران در کنار خانواده‌هایشان در بهار ۱۳۹۹، منجر به این شد که برنامه بورسی شدن زغال سنگ کرمان متوقف شود.
اعتصابات کارگران پروژه‌ای نفت،گاز و پتروشیمی در سالهای ۱۳۹۹، ۱۴۰۰، ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲:
این اعتراضات در پی راه‌اندازی کمپین ۲۰ روز کار، ۱۰ روز مرخصی در پالایشگاهها رخ داد و سپس با درخواست افزایش دستمزد و حقوق قانونی ادامه یافت. با وجود فشارهای امنیتی گسترده و بازداشت جمع زیادی از اعتصابیون، کارگران پروژه‌ای که تحت پوشش پیمانکاری‌ها فعالیت می‌کنند توانستند دست کم در ارتباط با موضوع قراردادهای کار و افزایش نسبی دستمزد به موفقیت‌هایی در برخی واحدها دست یابند.هرچند که سایر مطالبات آنها از جمله افزایش مزد مطابق با سختی کار و تورم، حق تشکل‌یابی، افزایش امکانات رفاهی و درمانی در کمپ‌های کارگری و مواردی از این قبیل همچنان محقق نشده است.
نکته قابل توجه این است که بسیاری از اعتصابات کارگری برگزار شده در سالهای اخیر در ایران به طور کامل گزارش نمی‌شوند و یا به دلیل فقدان سازماندهی تشکیلاتی، سرکوب و محدودیت‌های رسانه‌ای، اطلاعات دقیقی از آنها در دست نیست.
با وجود این چالش‌ها، می‌توان گفت که اعتصابات کارگری در ایران سابقه‌ای دیرینه و پرفراز و نشیب دارد و در بسیاری از موارد توانسته به بهبود شرایط کار و زندگی کارگران منجر شود..
