داوطلب وب‌سایت داوطلب
تارنمای داوطلب: پوشش اخبار مربوط به کنش‌های کارگری بویژه در سالهای اخیر مورد توجه هر چه بیشتر رسانه‌ها بوده است. گسترش اعتصابات و اعتراضات کارگری در پی دستمزدهای معوقه چندین ماهه و یا چند ساله، عدم دریافت بیمه و خدمات درمانی، تعدد حوادث کارگری در پی ضعف ایمنی و بهداشت کار و سلطه نگرش امنیتی بر سازماندهی کارگران از جمله دلایل این پوشش گسترده خبری از سوی رسانه‌های رسمی و غیررسمی است. با این حال ارزیابی دقیق از وضعیت کارگران، نیازمند دیده‌بانی چالش‌های شغلی و حقوقی فراروی آنها به تفکیک بخش‌های مختلف است . تارنمای “داوطلب” در تلاش است تا با جمع‌آوری گزارشهای رسانه‌ای و داده‌های موجود در هر بخش به تهیه سلسله گزارش‌هایی از وضعیت کارگران شاغل در بخش‌های مختلف اقتصاد ایران بپردازد و تصویری نسبتا قابل استناد از وضعیت شغلی، حقوقی، مطالبات و ظرفیت‌های احتمالی آنها در سازماندهی ارائه دهد.
به همین منظور، در هفتمین بخش از این سلسله گزارشها به مرور وضعیت یکی از پرچالش‌ترین گروههای کارگری فعال در بخش حمل و نقل جاده‌ای یعنی «کامیونداران» خواهیم پرداخت. گزارشها حاکی از آن است که از نیمه دوم دهه ۹۰ شمسی به این سو، دست‌کم دو اعتصاب بزرگ کارگری که به اخلال در سیستم جابه‌جایی بار در کشور منجر شده در پی بی‌توجهی به مطالبات این گروه صنفی رخ داده که در نوع خود قابل توجه بوده است.
نگاهی به جامعه آماری و وضعیت نیروی کار در میان کامیونداران
بنابر گزارشها و طبق داده‌های سالنامه سازمان راهداری در سال ۱۳۹۹ ، جامعه صنفی کامیونداران یکی از بزرگترین اصناف کشور است. در حال حاضر بیش از ۵۲۳ هزار راننده در بخش حمل ونقل جاده ای اعم از باری و مسافری فعال هستند که بیش از ۴۰۰ هزار نفر از آنان در بخش جابجایی بار و مابقی در بخش حمل و نقل جاده‌ای مسافر با اتوبوس و مینی‌بوس فعالیت می‌کنند. این گروه از کارگران، معیشت بیش از یک میلیون و ۱۵۵هزار نفر را تامین می‌کنند. طبق این آمار حدود ۸۱ درصد کامیون‌های کشور متعلق به خود رانندگان است. حدود ۷ درصد متعلق به اشخاص دیگری است که راننده استخدام می‌کنند، حدود ۶ درصد کامیون‌های شراکتی توسط اشخاص است و تنها ۶ درصد در تحت تملک شرکت‌ها و موسسات قرار دارند. 1
بنابراین رانندگان کامیون را از نظر طبقه اجتماعی می‌توان به چند دسته تقسیم کرد:
طبقه کارگر: رانندگانی که برای شرکت‌های حمل و نقل کار می‌کنند و حقوق ماهانه دریافت می‌کنند. این گروه ممکن است صاحب کامیون نباشند و کامیون را از شرکت اجاره کنند. پایین بودن دستمزد، ساعات طولانی و شرایط نامناسب کار از جمله مهمترین مشکلات این کارگران است.
طبقه متوسط: این گروه از رانندگان، صاحب کامیون هستند و به طور مستقل کار می‌کنند. آنها ممکن است برای حمل بار با شرکت‌های مختلف قرارداد ببندند. این رانندگان معمولا از نوسانات قیمت‌ها و عدم ثبات درآمدی خود شکایت دارند.
طبقات بالا: این رانندگان صاحب چندین کامیون هستند و گاهی شرکت حمل و نقل خود را دارند. آنها به نسبت بقیه از ثبات شغلی و درآمد بیشتری برخوردارند.
این تقسیم‌بندی نشان می‌دهد که در میان سه گروه رانندگان کامیون، طبقات کارگر و متوسط در وضعیت نامناسب و بی‌ثباتی به لحاظ شغلی و درآمدی به سر می‌برند. علاوه بر اینها، عواملی چون مالکیت کامیون، نوع کار(مستقل یا مزدبگیر)، میزان تحصیلات و سابقه کار در وضعیت معیشتی و درآمدی رانندگان موثر است.
با افزایش قیمت کامیون و مشکلات جانبی پیرامون فعالیت در صنعت حمل و نقل جاده‌ای پیش‌بینی می‌شود رفته رفته از تعداد رانندگانی که خودمالک هستند کاسته شده و بر تعداد رانندگان کامیونی که در این تقسیم‌بندی در زمره طبقه کارگر و متوسط قرار گرفته‌اند، افزوده شود.
عمده‌ترین دلایل اعتراضات این گروه از کارگران در سالهای اخیر شامل موارد زیر بوده است:
– مشکلات معیشتی: کامیونداران از پایین بودن دستمزدها، افزایش قیمت لاستیک و لوازم یدکی، و عدم تناسب کرایه‌ها با هزینه‌ها گله‌مند هستند.
– مشکلات صنفی: کامیونداران خواهان اصلاح نظام تعرفه‌گذاری، ساماندهی وضعیت بیمه، و برخورد با دلالان و واسطه‌ها در حمل و نقل هستند.
– مشکلات مدیریتی: کامیونداران از عدم پاسخگویی مسئولان، سوءمدیریت در بخش حمل و نقل، و فساد در این بخش ناراضی هستند.
تاریخچه اعتراضات کامیونداران
در سالهای گذشته این گروه از رانندگان، اعتراضات و اعتصابات گسترده‌ای را برگزار کردند که در نوع خود قابل توجه بوده و در پی بی‌توجهی مسئولین، دست کم در دو مرحله وارد فاز اعتصاب شده است:
1-اعتراضات و اعتصابات کامیونداران در سال ۱۳۹۷: یکی از بزرگترین اعتراضات کامیونداران در سال ۱۳۹۷ رخ داد که به مدت ۱۰ روز در سراسر کشور ادامه داشت.
2-اعتراضات و اعتصابات کامیونداران در سال ۱۴۰۱: در سال ۱۴۰۱ نیز در پی فراخوان اتحادیه کامیونداران و رانندگان، اعتراضات سراسری دیگری در ایران آغاز شد که ۱۴ روز به طول انجامید.
با وجود اینکه بیش از ۹۰ درصد جابه‌جایی کالا و مسافر در ایران در بخش حمل‌ونقل جاده‌ای صورت می‌گیرد اما رانندگان این بخش در سالهای گذشته با مشکلات عمده‌ای مواجه بوده‌اند. اعتصاب و اعتراض سراسری کامیونداران اولین بار در سال ۹۷ خبرساز شد و در چند موج ادامه پیدا کرد. ابتدا در خرداد ۹۷، رانندگان با نصب پلاکاردهای بزرگ در جلو کامیون خود به «گران شدن عوارض و لوازم یدکی» در عین «ثابت ماندن کرایه بار»،افزایش قیمت بیمه‌ها، عوارض اتوبان‌ها، کمیسیون بالای باربری‌ها، هزینه بالای تعمیرات ، کاهش سهمیه سوخت و گران شدن لوازم خودرو مثل لاستیک و روغن اعتراض کرده‌اند. بنابر گزارشها این اعتراض سراسری که در دست کم ۱۰۰ شهر ایران صورت گرفت، باعث اختلال در توزیع بنزین و گازوئیل در چندین جایگاه سوخت بنزین در ایران شد.
رانندگان اتوبوسهای شهری هم از جمله گروههایی بودند که به این اعتراضات پیوستند تا از همکاران خود حمایت کنند. با این حال معترضین به خواسته‌های خود نرسیدند. این اعتراضات به طور پراکنده در طول تابستان ۹۷ ادامه داشت تا اینکه برای بار دوم و به صورت گسترده در مهر ماه همان سال، موج دوم اعتراض باز هم در شهرهای مختلف آغاز شد. برخوردهای امنیتی و قضایی در این مرحله شدت گرفت و بنابر گزارشهای غیررسمی ،۲۵۶ نفر از کامیونداران بازداشت شدند. به دنبال دامنه دار شدن اعتراضات، ۱۵۳ نماینده مجلس در نامه‌ای به ریس جمهور خواستار حمایت دولت از کامیونداران شدند. سرانجام در روز ۲۱ مهر ۱۳۹۷ ، دولت با یکی از درخواست‌های کامیونداران موافقت کرد و در دویست‌ونهمین نشست شورای‌عالی هماهنگی ترابری کشور، محاسبه کرایه بر پایه تن-کیلومتر تصویب شد.
اما اجرای این قانون در سالهای بعد با مشکلاتی همراه بود و درست اجرا نشد. در پی وخیم‌تر شدن اوضاع اقتصادی کشور و نارضایتی‌های گسترده، اعتراضات کامیونداران نیز به صورت پراکنده در جریان بود. اما یکی از بزرگترین اعتصابات آنها مجددا در سال ۱۴۰۱ و درست در جریان اعتراضات ضدحکومتی پاییز این سال خبرساز شد.
اعتصاب ۱۴ روزه کامیونداران که با فراخوان‌های مجازی از پنجم آذر ماه در اعتراض به بی‌توجهی به لیست بلندی از مطالبات صنفی بر زمین مانده از جمله “کاهش سهمیه سوخت” و “پایین بودن نرخ کرایه بار” به صورت پراکنده در کشور آغاز شده بود، توانست برخی از رانندگان خطوط حمل و نقل جاده‌ای را با خود همراه کند.
بر اساس اعلام کانال تلگرامی اتحادیه تشکل‌های کامیونداران و رانندگان که فراخوان برگزاری اعتصابات را منتشر کرده بود، با وجود اعمال محدودیت‌ها و تهدیدهایی علیه رانندگان کامیون‌ها، کامیونداران از ۱۹ استان کشور در این اعتصاب حضور داشتند.
با وجود اینکه این دور از اعتصابات رانندگان کامیون از نظر میزان پراکندگی و گستردگی چندان قابل مقایسه با اعتراضات و اعتصابات برگزار شده از سوی این گروه صنفی در سال ۱۳۹۷ نبود؛ اما با توجه به گسترده شدن موج اعتراضات ضدحکومتی در پاییز ۱۴۰۱ و فضای ملتهب اجتماعی و سیاسی حاکم بر کشور توانست در میان موج اعتصابات و اعتراضات کارگری و صنفی خبرساز شود.
مهمترین مطالبات کامیونداران
محاسبه تن کیلومتر، شرایط تخصیص گازوئیل، خرابی جاده ها، گرانی روغن و لاستیک و لوازم مورد نیاز ناوگان،عدم اجرای صحیح نوسازی ناوگان، رسیدگی به موضوع پرداخت کرایه‌های سلیقه‌ای و دیر پرداخت شدن کرایه‌ها، پیگیری موضوع تصویب قانون سختی کار و مشاغل سخت و زیان آور، بیمه تکمیلی، حقوق بازنشستگی ناچیز و عدم یکسان سازی حقوق بازنشستگان، کمبود سوخت در جایگاه ها، صف های طولانی بازرسی و اسکن های بی‌مورد که رانندگان از خطرات احتمالی آن بر سلامتی خود نگران هستند؛ از جمله مطالباتی بود که رانندگان در پی بی‌توجهی مسئولان به آنها اعلام اعتصاب کردند.
پیامدهای اعتراضات و مواجهه دولت با کامیونداران
از جمله پیامدهای اعتراضات کامیونداران در دو دوره‌ای که ذکر آن رفت، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
-کاهش تردد و حمل و نقل کالا: اعتصاب کامیونداران به طور موقت باعث اختلال در تردد و حمل و نقل کالا در کشور شد.
– افزایش قیمت‌ها: به دلیل کمبود عرضه کالا، قیمت برخی از اقلام در بازار افزایش یافت.
– فشار بر دولت: اعتصاب کامیونداران فشار زیادی را بر دولت برای حل مشکلات این صنف وارد کرد. دولت در پی اعتراضات کامیونداران، وعده‌هایی برای حل مشکلات آنها داد، از جمله:
– افزایش ۲۰ درصدی دستمزدها
– ساماندهی وضعیت بیمه
– اصلاح نظام تعرفه‌گذاری
– برخورد با فساد در بخش حمل و نقل
دولت مانند بسیاری از موارد، در این خصوص نیز از نسخه‌های تسکین‌دهنده استفاده می‌کند. به نحوی که بسیاری از این وعده‌ها به صورت مقطعی اجرا شد اما در بلندمدت همچنان با چالش‌هایی مواجه است. با وجود وعده‌های دولت، هنوز نارضایتی‌هایی در میان کامیونداران وجود دارد و آنها منتظر تحقق کامل وعده‌ها هستند.
مسولین دولتی در عین حال با تهدید رانندگان به برخوردهای قهری در صورت تداوم اعتصاب، تلاش کردند این اعتراضات را در هر دو مقطع سرکوب کنند. در همین راستا در جریان اعتصابات ۱۴ روزه پاییز ۱۴۰۱، شهرستان پاوه با ۱۱ نفر از رانندگانی که به گفته دادستان این شهرستان با تشویق یا ارعاب شرایط تداوم اعتصاب را فراهم کرده بودند، برخورد امنیتی شد. بسیاری از رانندگان نیز از سوی مقامات استانی تهدید شده بودند که در صورت عدم بارگیری با آنها برخورد شده و سهمیه سوخت آنها غیرفعال خواهد شد. بنابر اعلام قوه قضائیه چهار نفر در ارتباط با این اعتصابات و با اتهاماتی چون «تشکیل و عضویت در گروه با هدف برهم زدن امنیت کشور».«اخلال در نظم عمومی و تخریب عمدی شیشه‌های کامیون‌ها» با احکام یک تا ۱۰ سال زندان مواجه شدند.2
وضعیت تشکل‌های صنفی کامیونداران
در حال حاضر، تعداد دقیق اتحادیه‌های صنفی کامیونداران در ایران مشخص نیست. دلایل این عدم شفافیت را می‌توان در موارد زیر جستجو کرد:
– فقدان یک مرجع واحد برای ثبت و صدور مجوز اتحادیه‌های صنفی: در حال حاضر، چندین نهاد مختلف در ایران مسئولیت صدور مجوز برای اتحادیه‌های صنفی را بر عهده دارند، از جمله وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، اتاق اصناف ایران و سازمان میادین میوه و تره بار. این فقدان یک مرجع واحد، جمع‌آوری اطلاعات دقیق در مورد تعداد اتحادیه‌های صنفی کامیونداران را دشوار می‌کند.
– عدم ثبت رسمی برخی از اتحادیه‌های صنفی: برخی از اتحادیه‌های صنفی کامیونداران به طور رسمی به ثبت نرسیده‌اند و فعالیت خود را به طور غیررسمی دنبال می‌کنند.
با وجود این چالش‌ها، می‌توان تخمین‌هایی از تعداد اتحادیه‌های صنفی کامیونداران در ایران ارائه کرد:
– بر اساس اطلاعات موجود حدود ۱۸۰ اتحادیه صنفی کارگری و کارفرمایی در حوزه حمل و نقل جاده‌ای وجود دارند که با احتساب اتحادیه‌های صنفی غیررسمی، این تعداد ممکن است بیشتر هم باشد.
– برخی از اتحادیه‌های صنفی کامیونداران در ایران عبارتند از؛
– کانون انجمن‌های صنفی رانندگان ناوگان حمل و نقل کالا: این کانون به عنوان بزرگترین تشکل صنفی کامیونداران در ایران شناخته می‌شود و شامل اتحادیه‌های صنفی کامیونداران در بیش از ۳۰ استان کشور است.
-اتحادیه صنفی کامیونداران تهران و حومه: این اتحادیه یکی از قدیمی‌ترین و فعال‌ترین اتحادیه‌های صنفی کامیونداران در ایران است.
– اتحادیه صنفی کامیونداران مشهد: این اتحادیه یکی از بزرگترین اتحادیه‌های صنفی کامیونداران در شرق ایران است.
ماموریت اتحادیه‌های صنفی کامیونداران بر اساس اساسنامه فعالیت آنها، دفاع از حقوق و منافع کامیونداران، ارائه خدمات بیمه‌ای، حقوقی و آموزشی به رانندگان و تشکیل و برگزاری تجمعات صنفی است اما اتحادیه‌های صنفی رسمی برای تحقق این ماموریت‌ها با چالش‌هایی مواجه هستند. از جمله؛
– فقدان استقلال
– ضعف منابع مالی
با وجود آنکه بر اساس اطلاعات بدست آمده، بیش از ۱۸۰ انجمن صنفی کارگری و کارفرمایی در حوزه حمل و نقل جاده‌ای وجود دارد؛ اما به نظر می‌رسد همچنان عدم وجود تشکل‌های صنفی مستقل، پیگیری مطالبات صنفی رانندگان حمل و نقل جاده‌ای با چالش‌های زیادی روبرو کرده است. بسیاری از این تشکل‌ها، نقش محوری در سازماندهی اعتراضات رانندگان ندارند و برخی از اتحادیه‌های صنفی کامیونداران به دولت و بخش خصوصی وابسته هستند و این وابستگی می‌تواند در عملکرد آنها تأثیر بگذارد.
در غیاب فعالیت صنفی سازمان‌یافته اما گروههای مجازی به صورت غیرسازمان‌یافته به انتشار اخبار و گزارشهای مرتبط با اعتصاب و اعتراضات کامیونداران مشغولند. از جمله، کانالی با عنوان “اتحادیه تشکل‌های کامیونداران و رانندگان سراسر کشور” که در قالب یک کار تلگرامی، اخبار، گزارشها، پیام‌ها و تصاویر ارسالی(از سوی رانندگان) از اعتصابات را پوشش می‌دهد و از سوی تشکل‌های شبه‌حاکمیتی عمدتا به جهت‌گیری‌های غیرصنفی متهم شده است.
جمع‌بندی
گرچه در حال حاضر اعتراضات کامیونداران به صورت موقت فروکش کرده اما آنها همچنان منتظرند تا دولت به وعده‌های خود برای بهبود وضعیت رانندگان حمل و نقل جاده‌ای کمک کند. افزایش اعتراضات و اعتصابات کارگری در میان این گروه با وجود عدم سازماندهی تشکیلاتی منسجم و کارآمد نشان می‌دهد که یکی از کانون‌های بحرانی قابل شناسایی در میان کارگران شاغل در اقتصاد ایران، رانندگان حمل و نقل جاده‌ای و بویژه کامیونداران هستند. بنابر برآوردهای انجام شده اگر تنها ۵ درصد کامیونداران در جریان اعتراضات و اعتصابات کارگری مشارکت کنند، روزانه در جابجایی حدود ۷۰هزار تن بار اخلال به وجود خواهد آمد. اهرمی فشاری که در صورت بی‌توجهی دولت به مطالبات رانندگان کامیون می‌تواند هر لحظه فعال شود و بخشی از ظرفیت‌های اقتصادی کشور را تحت تاثیر خود قرار دهد.
1 https://iranwire.com/fa/blogs/110706-%D8%A2%DB%8C%D8%A7-%D9%85%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%AF-%D8%AF%D8%A7%D9%85%D9%86%D9%87-%D8%A7%D8%AB%D8%B1-%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%A8-%DA%A9%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86-%DA%86%D9%82%D8%AF%D8%B1-%DA%AF%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA/
2 https://www.radiofarda.com/a/32214184.html
