داوطلب وب‌سایت داوطلب
به گزارش داوطلب؛ این روزها پای بسیاری از بیانیه‌ها و طومارهای منتشر شده برای حمایت از مطالبات صنفی و معیشتی کارگران، نام انواع و اقسام تشکل‌ها، سندیکاها و انجمن‌های کارگری دیده می‌شود. با این حال با جستجویی در فضای مجازی به راحتی متوجه می‌شویم، اغلب این نام‌ها که انتظار می‌رود باید بدیلی برای فعالیت تشکیلاتی و صنفی در بین کارگران باشند؛ تبدیل به انجمن‌ها یا محافل مجازی شده‌اند و در بسیاری از موارد، هیچ سازوکار تشکیلاتی فعالیت‌های آنان را پشتیبانی نمی‌کند. در چنین ساختارهایی، عمدتا روابط میان فعالان کارگری که محافلی را جهت اطلاع‌رسانی و پیگیری مطالبات کارگران در بخشهای مختلف شکل داده‌اند؛ بر ضوابط کار تشکیلاتی غلبه کرده است. نتیجه نهایی تداوم چنین روندی با توجه به عدم دسترسی به اطلاعات شفاف و قابل استناد از این تشکل‌ها، مشخص نیست. با این حال داوطلب تلاش کرده در سلسله گزارش‌هایی به معرفی برخی از تشکل‌ها و سازوکار تشکیلاتی آنها بپردازد.
در گزارش پیش رو ، به سراغ سندیکای فلزکار مکانیک رفته‌ایم. سندیکایی که سابقه فعالیت تشکیلاتی آن به سالهای دور و اوج‌گیری جنبش سندیکایی در ایران باز می‌گردد و در سالهای اخیر با وجود آنکه مدعی نمایندگی صدها کارگر پروژه‌ای است، امکان برگزاری حتی یک مجمع عمومی را نداشته است.
تاریخچه سندیکای کارگران فلزکار مکانیک
با وجود اینکه زمینه‌های شکل‌گیری سندیکای فلزکار مکانیک به اوایل دهه ۲۰و تشکیل شورای متحده مرکزی اتحادیه‌های کارگران و زحمتکشان ایران برمی‌گردد؛ اما قدرتگیری این سندیکا به اواخر دهه ۳۰ و آغاز فصل نوینی از جنبش سندیکایی ایران پس از سرکوب حزب توده ، غیرقانونی شدن فعالیت شورای متحده و کودتای ۲۸ مرداد ۳۲ آغاز شد. چنانکه گزارش‌ها و روایات فعالان کارگری نشان می‌دهد؛ «پس از کودتا و از سال۱۳۳۳ به بعد، کادرهای به‌جا مانده از شورای متحده مرکزی زحمتکشان ایران، دست به برپایی سندیکاهای کارگری مختلف زدند؛ از جمله کفاش، خیاط، فلزکار مکانیک، بنّا، شرکت واحد، نانوایان، و…سمرقندی و حسین نصیری، هدایت‌الله معلم، عبدالکریم غضنفری از فلزکار مکانیک و گروهی دیگر از فعالان سندیکایی از کادرهای رده سوّم شورای متحده بودند که در نتیجه سرکوب گسترده سندیکالیست‌ها، بازداشت و زندانی نشده بودند.»
به نظر می‌رسد آموزش و سازماندهی کارگران برای آشنایی با حقوق و پیگیری مطالبات خود، مهمترین کارویژه سندیکاهای کارگری در این دوره بوده است. اصطلاح فلزکار و مکانیک درباره کارگرانی به کار می‌رفت که یا روی فلز کار می‌کردند و یا کار مکانیکی انجام می‌دادند، با این حال کارگران تراشکار از اعضای اصلی و فعال این سندیکا به شمار می‌رفتند. مازیار گیلانی‌نژاد که این روزها به عنوان یکی از فعالان عضو این سندیکا فعالیت می‌کند و بخشی از تاریخ‌نگاری سندیکای فلزکار مکانیک را انجام داده، درباره برگزاری اولین مجمع عمومی سندیکا می‌نویسد: اولین مجمع عمومی کارگران فلزکار- مکانیک با حضور بیش از ۱۸۰ کارگر اواخر سال ۱۳۳۶ برگزار و طی آن ۱۵ نفر به عنوان نمایندگان کارگران در سندیکا برگزیده شدند. ابراهیم آلوچه ای بیشترین آرای انتخاب کنندگان را کسب می کند. منتخبین کارگران در سندیکا عبارت بودند از داود شعاعی، غلامحسین نصیری، ناصر گازچی، امیر رضایی، مصطفی مراد، قاسم خوشبخت، مرتضی فخار، عیسی قاقازانی، ابراهیم سمنانی و ناصر مقدم که از بین این افراد ابراهیم سمنانی مسئول تشکیلات، قاسم خوشبخت مسئول مالی، مرتضی فخار مسئول تبلیغات و عیسی قاقازانی به عنوان رئیس برگزیده می شوند. اساسنامه سندیکای کارگران فلزکار- مکانیک در دوازده فصل مشتمل بر ۸۸ ماده به تصویب مجمع عمومی می‌رسد و اسامی منتخبین به همراه مدارک جهت ثبت سندیکا به وزارت کار ارسال می‌شود که در تاریخ ۲۹/۳/۱۳۳۹ پس از سه سال گواهی نامه ثبت سندیکای کارگران فلزکار- مکانیک تهران و حومه طی شماره ۳۴ در اداره کل کار استان تهران به ثبت رسیده است. اما از زمان تشکیل سندیکا تا به ثبت رسیدن آن توسط اداره کل کار استان تهران سندیکا بی وقفه به فعالیت خود ادامه می‌دهد. در بین سال های ۴۲- ۳۷ سندیکا در محل تشکیلات مرکزی به فعالیت های چشمگیری در راه توسعه سندیکایی از طریق عضوگیری از سراسر تهران و حومه و ایجاد کلاسهای آموزشی و آموزش کادر به فعالیت مستقلانه خود ادامه می‌دهد. دفاع از مطالبات صنفی کارگران برگزاری جشن های اول ماه مه در شرایط گوناگون، عضوگیری بی وقفه و قانونمند و تربیت کادرهای سندیکایی، ارتقای سطح دانش اقتصادی- اجتماعی کارگران عضو، ایجاد پایگاه های کارگری در مناطق، برگزاری جلسات آموزش اعضا در رابطه با تعاریفی از کارگر، روابط کار، مزد، ارزش اضافی، مزدکاری، جنسی – نقدی، اعتصاب و برانگیختن حس مسئولیت و جلب اعتماد متقابل بین رهبری و اعضای سندیکا از دیگر فعالیت های سندیکا طی سال های ۱۳۳۶ تا آغاز تهاجم علیه سندیکاها در دهه ۶۰ بوده است. در سال ۱۳۶۲ با یورش به سندیکاهای کارگری و دستگیری جمعی از فعالان این سندیکا و سپس اعدام هدایت اله معلم عضو هیات مدیره سندیکا، سندیکای کارگران فلزکار مکانیک از فعالیت باز ماند.
او در ادامه می‌نویسد: یکی از ویژگی‌های فعالیت سندیکا برگزاری مجامع عمومی هر ساله به طور مرتب بود که به دلیل عدم تمرکز کارگران در یک محل و جابه جایی کارگران از تهران به شهرستان ها صورت می‌گرفت تا به این وسیله همواره تعداد اعضای هیات مدیره سندیکا و بازرسان تامین باشد. ضمن آن گزارش عملکرد سندیکا در اختیار اعضا در سراسر تهران و بخشهای تابعه قرار گیرد و به همین دلیل تعداد بی‌شماری از کادرهای آموزش دیده همواره امکان پذیرش مسئولیت در هیات مدیره را به دست آورند. سندیکایی با این ویژگی ها و وسعت عمل و دقت نظر هیچ گاه مورد بی‌توجهی کارگران عضو قرار نگرفت و به همین خاطر در هیچ زمان از جانب کارگران اقدامی جهت انحلال سندیکا صورت نگرفت و سندیکای کارگران فلزکار- مکانیک که در حد و اندازه یک اتحادیه واقعی فعالیت داشت هرگز توسط هیچ مجمع عمومی منحل نشده است.»
از سرگیری فعالیت سندیکایی در ایران
و وضعیت سندیکای فلزکار مکانیک
اما زمزمه از سرگیری فعالیت سندیکای فلزکار مکانیک پس از گذر از سالهای سرکوب سندیکاها در دهه ۶۰ و ۷۰، در اوایل دهه ۸۰ شنیده شد. مازیار گیلانی‌نژاد از فعالان سندیکایی در اینباره به داوطلب می‌گوید: سال ۸۲ در حقیقت از دهه ۸۰ ما می‌بینیم که بخشی از پیشکسوتان سندیکاهای کارگری تلاش می‌کنند که دوباره سندیکاها را راه‌اندازی کنند و این موضوع از فوت آقای «سمنانی» یکی از آموزگاران بزرگ جنبش سندیکایی آغاز می‌شود و یک هیاتی با شرکت پیشکسوتان به اسم «هیات موسسان سندیکاهای کارگری» تشکیل می‌شود که تلاش می‌کنند به کارگران جوان آموزش بدهند تا بتوانند سندیکایی را متولد کنند.
اولین سندیکاهایی که متولد شدند سندیکای کارگران شرکت واحد، سندیکای کارگران فلز و مکانیک و سندیکای کارگران نقاش تهران بود که به نوعی سعی کردند که به میان کارگران بروند و آنها را عضو سندیکا کنند تا بتوانند فعالیت‌های خود را ادامه دهند. سندیکای کارگران هفت‌تپه هم بعد از مدتی ایجاد شد. می‌توانم بگویم که هیات موسسان سندیکای کارگری، حق بزرگی را بر گردن جنبش سندیکایی نوین دارد و کارهای با ارزشی انجام داد.
در سال ۱۳۸۴ ما تلاش کردیم که موضوع آموزش در صدر کارهای‌مان باشد که همچنان هم هست، و سعی کردیم جزوه و کتاب‌هایی که کارگرها نیاز دارند؛ بخوانند. قانون اساسی و قانون کار را در اختیار کارگران گذاشتیم و تدریس کردیم و سعی کردیم کارگران مواردی که در قانون کار به نفع‌شان هست را یاد بگیرند. می‌توانم بگویم میلیون‌ها برگ کاغذ کارهای فرهنگی و آموزشی و سندیکایی کرده‌ایم و تلاش کرده‌ایم فیلم‌هایی که به درد زحمتکشان می‌خورد تهیه و تکثیر کنیم، از جمله اسپارتاکوس، عصر جدید و سیکو ساخته مایکل مور تا کارگران متوجه شوند که در کشورهای دیگر وضعیت طبقه کارگر چگونه است. از همان سال تلاش کردیم که به میان کارگران برویم. خاستگاه کارگران فلزکار و مکانیک کارگاهها بود و ما تلاش کردیم که از همان کارگاهها عضوگیری را انجام بدهیم ولی آهسته آهسته با آمدن فعالان دیگر توانستیم که این فعالیت‌ها را به کارخانه‌های بزرگ و میدان‌های نفتی و پالایشگاه‌ها بکشانیم. پس از آن علاوه بر برگزاری جشن اول ماه می به صورت سالانه، تا زمان دستگیری هیات مدیره و فعالان ما در سال ۸۸، فعالیت و عضوگیری از میان کارگران ادامه داشت.»
این فعال سندیکایی در گفتگو با داوطلب تاکید کرد که سندیکای فلزکار مکانیک، تحت تاثیر عواملی چون محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های حاکمیت علیه فعالیت سندیکاها و بازداشت و سرکوب فعالان سندیکایی؛ امکان نمایندگی کارگران فلزکار مکانیک را نداشته و تنها توانسته در انتقال اخبار و اطلاع‌رسانی در خصوص بخشی از مطالبات آنها موفق عمل کند.
از عدم برگزاری مجمع عمومی،
تا ادعای نمایندگی ۲۰۰۰ کارگر پروژه‌ای!
مروری بر روند فعالیت‌های سندیکای فلزکار مکانیک در بیش از یک دهه گذشته نشان می‌دهد که هرگز مجمع عمومی برای انتخاب اعضای هیات مدیره و نمایندگان کارگران برگزار نشده است و این سندیکای خودخوانده فاقد هرگونه سازوکار تشکیلاتی و نهادی است. در واقع عمده فعالیت‌های تشکلی تحت عنوان سندیکای فلزکار مکانیک به جز انتشار نشریه داخلی به نام پیام سندیکا، خبرنامه فلزکار و نشریه امید(که مشخص نیست کماکان منتشرمی‌شود یا خیر) به صورت آنلاین انجام می‌شود. سایت دوزبانه این مجموعه فاقد اساسنامه، گزارش‌های مرتبط با برگزاری مجمع عمومی، گزارش‌های مالی و اطلاعاتی درباره تعداد اعضا یا سازوکار مدیریتی و تشکیلاتی آن است. با این حال مازیار گیلانی‌نژاد که در سالهای گذشته سخنگو، مدیر و به طور کلی گرداننده اصلی این مجموعه بوده در گفتگو با داوطلب درباره روش فعالیت آن می‌گوید: « ما از زمان شروع، بر خلاف شرکت واحد و هفت تپه در یک جا جمع نبودیم که بتوانیم به راحتی با هم در تماس باشیم که راحت جمع شویم، بنشینیم و تصمیم‌هایی بگیریم، به دلیل پراکندگی که در نقاط مختلف تهران و شهرستان داشتیم تلاش کردیم از ابتدا کار را به صورت شورایی برگزار کنیم. یعنی کسی که در کارخانه‌ای کار می‌کرد به نمایندگی از بچه‌ها صحبت می‌کرد و مسائل را می‌گفت و ما هم تلاش می‌کردیم در تصمیم‌گیری‌ها آن را در نظر بگیریم و از همان روز اول در دستور کار قرار بدهیم. بعدها که بیشتر شدیم، توانستیم نفوذ کنیم تا این که متاسفانه با شیوع کرونا مواجه شدیم و حدود یک سال است که دیدارهای حضوری‌مان را در فضای مجازی ادامه می‌دهیم. البته دیدارهای دوره‌ای کوچکی داریم، نه به صورت فراگیر و در فضای مجازی مشکلات و نظرات بیان می‌شود و در همان‌جا هم تصمیم‌گیری می‌کنیم و کلید کار را می‌زنیم. »
گیلانی‌نژاد که به نظر می‌رسد همزمان با نقش مدیریت، سازماندهی، سخنگویی و سایر نقش‌های مرتبط با یک سازوکار تشکیلاتی را بر عهده گرفته، اقدامات سندیکای متبوع خود را در چند مورد تشریح کرده است: «شاید بشود در عرصه کارگری به سال ۹۲ اشاره کرد که با جمع‌آوری امضا و کد ملی بچه‌ها، جلوی تصویب مصوبه‌‌ای را در مجلس گرفتیم که می‌خواست سابقه بازنشستگی را به ۲۰ سال برساند. این شاید اولین حرکت بود که باعث شد این فرایند را ادامه بدهیم. از مهمترین رویدادها، اعتصاب سال ۹۴ در چهارراه عسلویه بود که بچه‌ها با پلاکارد سندیکا و پرچم اینداستریال (صنعتی) آن‌جا اعتصاب کردند که متاسفانه ۵ نفر از دوستان ما را در آن‌جا دستگیر کردند. باز هم از مهمترین این‌ها می‌توانیم به اعتصاب کارگران پروژه‌ای در مردادماه ۹۹ اشاره کنیم.»
تشکیل گروه کوهنوردی و اقداماتی در راستای مراقبت از سالمندان از دیگر اقداماتی است که گیلانی‌نژاد، ذیل فعالیت‌های سندیکای فلزکار مکانیک به آنها اشاره کرده است.
تلاش برای سازماندهی اعتراضات و اعتصابات کارگران پیمانی نفت و گاز در پارس جنوبی و ادعای نمایندگی حدود ۲۰۰۰ کارگر پروژه‌ای این مناطق، از جمله گزارش‌هایی بوده که در دو ساله گذشته از طریق سایت و شبکه‌های اجتماعی این سندیکا منتشر شده است. صحت چنین ادعایی با توجه به عدم امکان فعالیت تشکل‌های مستقل و سندیکاها در ایران و همچنین در دسترس نبودن اطلاعات مربوط به برگزاری انتخاباتی که منجر به انتخاب مسئول سندیکای فلزکار مکانیک به عنوان نماینده کارگران شده؛ قابل تایید نیست.
جمع‌بندی
تاریخچه فعالیت تشکیلاتی سندیکای فلزکار مکانیک نشان می‌دهد، این سندیکا در دوره اوج فعالیت سندیکایی در ایران، توانسته در قالب یک ساختار تشکیلاتی نسبتا منسجم در جهت آگاهسازی و دفاع از حقوق کارگران با مشارکت خود آنان، اقداماتی انجام دهد. پس از انقلاب و با تسویه کارگاهها از فعالان سندیکایی، عملا فعالیت این سندیکا نیز به حالت تعلیق درآمده و حتی با وجود تلاش‌هایی که در دهه ۸۰ برای از سرگیری فعالیت برخی سندیکاها صورت گرفته، این تشکل نتوانسته در قالب یک تشکیلات منسجم و دارای ساختار وهویت سازمانی به فعالیت خود ادامه دهد. این در حالیست که سندیکاهایی مانند شرکت واحد یا نیشکر هفت‌تپه حداقل برای یک بار موفق به برگزاری مجمع عمومی شده‌اند و توانسته‌اند در مقطعی حمایت کارگران را نسبت به فعالیت‌های صنفی خود در قالب سندیکا، جلب کنند. سندیکای فلزکار مکانیک با محوریت افراد و چنانکه ادعا می‌شود در نتیجه پراکندگی شغلی کارگران فلزکار مکانیک، در دو دهه اخیر به انسجامی در جهت بازسازی و بازیابی فعالیت تشکیلاتی خود نرسیده و با وجود اینکه دقیقا مشخص نیست چه راهبردی را برای پیگیری مطالبات صنفی کارگران در پیش گرفته؛ در بهترین حالت در دو نقش ظاهر شده است:
− اطلاع‌رسانی در خصوص وضعیت کارگران و مطالبات صنفی آنان(از جمله کارگران پیمانی مناطق نفت و گاز)
− گسترش روابط با کارگران در محیط‌های کاری مختلف
به ادعای مسئول این سندیکا و همچنین رصد فعالیت‌های شبکه‌های مجازی منسوب به آن، سندیکای فلزکار مکانیک در سالهای گذشته تلاش کرده دایره روابط خود را در میان کارگران صنایع مختلف گسترش دهد اما با توجه به نبود سازوکار تشکیلاتی و عدم صدور مجوز فعالیت در قالب سندیکای فلزکار مکانیک، مشخص نیست آیا توانسته در این ماموریت موفق عمل کند یا خیر!
مطالب مرتبط با اين گزارش:
− آشنایی با ظرفیت‌های بدیل در تشکل‌یابی مستقل کارگران: بخش اول؛ اتحادیه آزاد کارگران ایران
− آشنایی با ظرفیت‌های بدیل در تشکل‌یابی کارگران: بخش دوم؛ سندیکای کارگران شرکت واحد اتوبوسرانی تهران و حومه
