داوطلب وب‌سایت داوطلب
به گزارش داوطلب: کنشگری هوشمندانه، نیازمند وجود کنشگران و تشکل‌هایی است که از تمام ظرفیت‌های خود در جهت شفافیت بخشیدن به روند مطالبه‌گری و پاسخگویی به الویت‌های محوری جامعه هدف استفاده کنند. با اینحال چنانچه در بخش اول از سلسله گزارش‌های«آشنایی با ظرفیت‌های بدیل در تشکل‌یابی کارگران» اشاره شد، همچنان سازماندهی کنش‌های صنفی و قدرتیابی کارگران به پشتوانه سازماندهی نتیجه‌گرا، چالشی جدی در جنبش کارگری ایران است. مطالعات نشان می‌دهد که دو عاملِ «محدودیت‌های ایجاد شده توسط حاکمیت در روند تشکل‌یابی مستقل کارگران» و «ناآشنایی کنشگران با چالشهای فعالیت مشارکتی(عدم شناسایی نقاط ضعف،قوت،تهدیدها و فرصت‌ها و داشتن نقشه‌راه برای جلب مشارکت حداکثری ذینفعان)» و اثرگذاری این دو بر یکدیگر؛ در تعمیق این چالش اساسی موثرند. با این حال و با وجود این که حاکمیت و نظام حقوقی در ایران، تشکل‌یابی کارگران را به سه‌گانه تصریح شده در قانون کار محدود کرده _ که البته با وجود دخالت مستقیم در مراحل مختلف شکل‌گیری و فعالیت، اجازه فعالیت آزادانه آنها را هم سلب کرده است_ و فعالیت اتحادیه‌ها و سندیکاها با توجه به عدم صراحت قانون در تشکیل آنها، غیررسمی تلقی میشود اما تشکل‌های مستقلی در دهه‌های اخیر اعلام موجودیت کرده و یا احیا شده‌اند، که مدعی هستند می‌توانند جایگزینی مناسب برای سازماندهی کنش‌های کارگری باشند.
تارنمای «داوطلب» تلاش کرده در سلسله گزارش‌هایی با گردآوری اطلاعات مستند و در دسترس از چگونگی فعالیت این گروهها؛ کنشگران و علاقه‌مندان به شناسایی چالشهای فراروی حوزه کارگری را با ساختار تشکیلاتی، شیوه فعالیت، اقدامات و به طور کلی نسبت آنها با بدیل‌های سازماندهی کارگری آشنا کند. «داوطلب»، از تدوین این سلسله گزارشها سه ماموریت را در راستای قدرتیابی تشکل‌های کارگری دنبال می‌کند:
• آشنایی با ظرفیت‌های موجود در حوزه تشکل‌یابی
• شناسایی نقاط ضعف و قوت در حوزه تشکل‌یابی
• تدوین برنامه راهبردی برای احیا و قدرتیابی تشکل‌های مستقل کارگری
با این توضیح؛ در دومین شماره از سلسله گزارش‌های «آشنایی با ظرفیت‌های فعالیت تشکل‌های مستقل کارگری» با « سندیکای کارگران شرکت واحد اتوبوسرانی تهران و حومه » آشنا خواهیم شد. تشکلی با سابقه که زمینه‌های شکل‌گیری و فعالیت آن به سالهای پیش از انقلاب ۵۷ بازمی‌گردد و از سالهای ابتدایی دهه ۸۰ شمسی با تلاش کنشگران کارگری احیا شد.
تاریخچه شکل‌گیری سندیکای کارگران شرکت واحد اتوبوسرانی تهران و حومه
اسناد منتشر شده از سوی سندیکای کارگران شرکت واحد اتوبوسرانی، نشان می‌دهد که این نهاد کارگری را در سال ۱۳۳۶ شکل گرفته است. سالهایی که به تدریج فعالیت سندیکایی در میان بخش بزرگی از بدنه کارگری پذیرفته شد و جای خود را در برخی از صنایع از جمله صنعت حمل ونقل پیدا کرد. تاریخ‌نگاری ثبت شده توسط گردانندگان سندیکا نشان می‌دهد که این سندیکا تا اواخر دهه چهل در قالب چهار سندیکای رانندگان، کمک رانندگان، بلیت‌فروشان و کارگران فنی فعالیت کرده و دارای دفتری بوده که کارگران برای بیان و پیگیری مشکلات خود به آن مراجعه می‌کردند. از مهمترین فعالان کارگری این سندیکا می‌توان به یوسف ساروخانی، اسماعیل امام‌قلی‌زاده، محمدفرهت مطلق اشاره کرد که سهم مهمی در قدرتگیری سندیکاهای کارگری در ایران داشتند. آموزش کارگران و آگاهی بخشی به آنان در زمینه حقوق صنفی از جمله فعالیت‌های گردانندگان سندیکا بود. بنابر اطلاعات بدست آمده از منابع منتشر شده توسط سندیکا، حداقل پنج پیمان دسته‌جمعی با مدیریت وقت شرکت واحد در دهه پنجاه به ثبت رسید که اولین آن در سال ۱۳۵۰ و آخرینش به ۱۳۵۸ برمی‌گردد. از مفاد این پیمان‌نامه‌ها اطلاعات چندانی در دست نیست، اما دریافتِ ۶۲ روز آخرین دستمزد کارگران به عنوان عیدی و پاداش سالیانه از جمله دستاوردهای این پیمان‌های دسته‌جمعی بود.
در جریان انقلاب ۵۷ اما سندیکای شرکت واحد نیز همچون بسیاری از سندیکاهای با سابقه تاریخی چون نفت و غیره و شوراهای کارگری (شکل‌گرفته در دوران انقلاب) به جمع انقلابیون پیوستند. با این حال پس از سپری شدن سالهای اول انقلاب، حکومت ایران با منتسب کردن سندیکاها و فعالان کارگری به گروههای چپ و مارکسیست، عملا مرز میان فعالیت کارگری در چارچوب نظام اسلامی و فعالیت‌های مستقل و همگام با قواعد فعالیت صنفی را مشخص کرد. از سالهای ابتدایی دهه ۶۰ و به دنبال تعمیق شکاف‌های ایدئولوژیک و قدرتیابی شاخه کارگری حزب جمهوری اسلامی و نهادی چون خانه کارگر، بسیاری از فعالان سندیکایی سرکوب و از ادامه فعالیت این تشکل‌ها جلوگیری شد و شورای اسلامی کار و انجمن‌های اسلامی جایگزین سندیکاها شدند.(خبرنامه پیک سندیکا)
پس از آن تا سالهای متمادی، هرگونه فعالیت مستقل کارگری با محدودیت و سرکوب مواجه میشد. تا ابتدای دهه ۸۰ شمسی، کارگران شرکت واحد از امکانات و موقعیت خوبی برخوردار نبودند. شوراهای اسلامی کار و تشکل‌هایی مانند خانه کارگر که به دلیل جایگاه وابسته خود به قدرت سیاسی از استقلال کافی برخوردار نبودند و اغلب منافع سیاسی را به منافع صنفی ترجیح می‌دادند، بسیاری از امتیازاتی که سندیکاها در سالهای پیش از انقلاب با مبارزه موفق به کسب آن شده بودند، از کارگران گرفتند و عملا فرصت سازماندهی را نیز از کارگران سلب کردند. نتیجه چنین عملکردی کمبود دانش و آگاهی کارگران از حق و حقوق خود بود.
تا اینکه در سالهای ابتدایی دهه ۸۰ با قدرتگیری گفتمان جامعه مدنی و تغییر نسبی سیاست‌های دولت مبنی بر آزادسازی فضای سیاسی و مدنی و همچنین فشارهای بین‌المللی برای رفع محدودیت از فعالیت‌های صنفی؛ زمینه سربرآوردن مجدد برخی تشکل‌ها از جمله سندیکای شرکت واحد فراهم شد.
جرقه اولیه ازسرگیری فعالیت‌های سندیکایی در پاییز ۱۳۸۱ و زمانی که اعتراضات کارگری در حال گسترش بود زده شد. در جریان گردهم‌آیی گروهی از فعالان سندیکایی قدیمی برای بزرگداشت یک سندیکایی فقید؛ سنگ بنای تشکلی بنام هیات موسس انجمن‌ها و سندیکاهای کارگری بنا نهاده شد. هیات موسس سندیکاهای کارگری از خیاطان، خبازان، فلزکاران و دیگر صنوفی که در دوره های گذشته سندیکاها فعالیت می‌کردند، تشکیل شده بود و هدف از تاسیس آن ارائه آموزش‌هایی به کارگران برای آَشنایی با حقوق خود بود.
در جریان همین آموزش‌ها بود که اواخر سال ۱۳۸۳ برخی از رانندگان شرکت واحد با استناد بر مقاوله‌نامه‌های ۸۷ و ۹۸ سازمان بين‌المللی‌کار – که آزادی تشکل‌های کارگری و پیمان‌های دسته‌جمعی را برای کشورهای عضو این سازمان الزامی می‌داند – اقدام به بازگشایي سنديكاي کارگران شركت واحد کردند. آنان حسینیه‌ای را در محل انجمن صنفی خبازان واقع در میدان حسن‌آباد به عنوان محل فعالیت خود در نظر گرفتند و اقدام به برگزاری کلاس‌های آموزشی کردند. تعدادی از فعالین کارگری در این کلاسها آموزش‌های لازم را به رانندگان داده و از این طریق ارتباطی میان رانندگان و فعالان کارگری برقرار میشد. منابع قابل استنادی روایت می‌کنند که « در این کلاسها حقوق بشر، بخش‌هایی از قانون اساسی، روابط کار، قانون کار و دانستنی‌های سندیکایی، سیاست های جهانی سازی و … آموزش داده میشد. به رغم آنکه عوامل امنيتي به صورت نامحسوس در تمامی جلسه‌های هفتگي حضور داشتند، این فعالیت ها ادامه یافت. کارگران آموزش دیده با همکاران دیگرشان در خطوط ارتباط برقرار می‌کردند و در مورد حقوق و مطالبات عقب‌افتاده، حق مسکن و طرح طبقه‌بندی مشاغل صحبت می‌کردند و آموزش‌های لازم را در مورد بهداشت و ایمنی کار، جایگاه رانندگان در حمل و نقل و فواید داشتن تشکل و سندیکای کارگری به طور فردی به آنها ارائه می‌دادند. این ارتباطات به صورت چهره به چهره تا پایان سال ۸۳ به صورت مستمر ادامه داشت، اما از ابتدای سال ۸۴ شکل پی‌گیرانه و جدی‌تری به خود گرفت. از هر منطقه‌ی شرکت واحد یک نفر در هیئت‌مؤسس حضور داشت و هر کدام از آنان در مناطق خودشان به‌همراه کارگران آگاهی که قبلاً آموزش‌های لازم را دیده بودند، به صورت علنی در توقف‌گاه‌ها، پایانه‌ها، خطوط و سرویس‌های کارگری با همکاران‌شان در مورد مسائل صنفی گفت‌وگو می‌کردند. از ابتدای سال ۸۴ به صورت علنی رانندگان به انجمن صنفی خبازان در میدان حسن‌آباد دعوت می‌‌شدند؛ روزهای جمعه جلسه برگزار میشد و رانندگان از تمامی منطقه‌ها در آن شرکت می‌کردند و مشکلات کاری‌شان را مطرح می‌کردند. این جلسه‌ها اوایل با ۶۰-۵۰ نفر تشکیل میشد، اما به تدریج تعداد رانندگان بیش‌تر و بیش‌تر میشد. به دلیل کمبود جا، جلسه‌ها روزهای پنج‌شنبه و جمعه تشکیل میشد و روزهای عادی به صورت نوبتی هر روز یکی از اعضای هیأت‌مؤسس در حسینیه‌ی خبازان کشیک می‌ماند و نظرات رانندگان را می‌شنید و از آنان برای تشکیل سندیکا امضا می‌گرفت. در این جلسات فرصتی هم به شکل نوبتی به رانندگان داده می شد تا در مورد مسائل و مشکلات کاری‌شان و معضلات مناطق خودشان صحبت کنند.»
روایتهای متعددی از حضور جمعیت زیادی از کارگران این شرکت در جلسات آموزشی حکایت دارد. تجمیع این روایت‌ها نشان می‌دهد که هدف از احیای سندیکا در این مقطع، قدرتگیری کارگران از طریق افزایش آشنایی و آگاهی آنان از حقوق کار داخلی و بین‌المللی و جلب نظر آنها به سازماندهی از طریق فعالیت سندیکایی بود. «پس از ماه‌ها فعالیت مستمر، تعداد زیادی از رانندگان درخواست تشکیل سندیکا کردند. امضاهای جمع‌آوري شده از کارگران به اداره‌ی كار تسليم شد. » با این حال از همان ابتدا فشارها و تهدیدها علیه اعضای سندیکا توسط مدیریت شرکت واحد، حراست، عوامل خانه کارگر و عوامل امنیتی شکل گرفت. بطوری که در ۱۹ اردیبهشت ۸۴ ، به قصد از بین بردن سندیکای نوپای شرکت واحد، با هماهنگی عوامل خانه کارگر و شوراهای اسلامی کار، با چوب و چماق به محل سندیکای کارگران شرکت واحد حمله کردند. در جریان این حمله چند نفر از فعالان سندیکایی زخمی شدند و گفته میشود بسیاری از اسنادی که در سنديكا بود نیز به سرقت رفته است.
پس از حمله عوامل خانه کارگر به دفتر سندیکا، اولین جلسه مجمع عمومی به دلیل به حد نصاب نرسیدن حاضران تشکیل نشد اما سرانجام در خردادماه سال ۱۳۸۴ با برگزاری یک مجمع عمومی و انتخابات در فضایی کاملا امنیتی و در شرایطی که برخی از فعالان سندیکایی در جریان برگزاری انتخابات توسط نیروهای انتظامی برای ساعاتی بازداشت شده بودند، سندیکای شرکت واحد توسط جمعی از کارکنان شرکت واحد اتوبوسرانی تهران و حومه بازگشایی شد. در نتیجه این انتخابات، ۱۹ نفر به عنوان هیئت‌مدیره و ۲ نفر به عنوان بازرس انتخاب شدند.
« پس از تشکیل هیئت‌مدیره و انتخابات داخلی و مشخص شدن کمیسیون‌ها، فعالیت و کار اعضا متشکل‌تر و رسمی‌تر شد. جلسه‌های آموزشی هفتگی و جلسات هیئت‌مدیره برگزار میشد. اعضای سندیکا پی‌گیر مشکلات رانندگان در مناطق و خطوط بودند و هر هفته گزارشی از یک منطقه در هیأت‌مدیره مطرح میشد و در این جلسه‌های هفتگی به سؤالات رانندگان در مورد مشکلات کاری از جمله وضعیت اتوبوس، مرخصی، تعمیرگاه، برخورد کنترل خطوط با رانندگان و … پاسخ داده میشد.
هیأت‌مدیره‌ی سندیکا بعد از بررسی آنها، با مسئولان شرکت واحد گفت‌وگو می‌کرد و در صورت عمل نکردن با شورای شهر و وزارت کشور مکاتبه و مسائل، مشکلات و درخواست‌های رانندگان را اعلام می‌کرد. اولین اعتراض روشن کردن چراغ‌های اتوبوس‌ها در تاریخ ۱۶ مهر ۸۴ بود. در جریان این حرکت، چند نفر از اعضاي هيئت‌مديره در همان روز در دفتر رئيس‌جمهوري حاضر شدند و مشکلات رانندگان را مطرح کردند. تا دي‌ماه ۸۴ نه‌تنها مشكلي از دوش كارگران برداشته نشد بلکه تعدادی از اعضاي هيئت‌مديره نیز بازداشت شدند. اين بي‌توجهي‌ها به خواست‌های كارگران و بازداشت‌ها سبب شد تا بخش‌هایی از رانندگان در مجمع‌هاي هفته‌گي تقاضاي اعتصاب كنند. تعدادي از اعضای هيئت‌مديره كه هنوز بازداشت نشده بودند با صدور اطلاعيه‌ای، روز ۴ دی‌ماه ۱۳۸۴را روز اعتصاب اعلام كردند كه پس از آن باز هم تعداد ديگری از اعضاي هيئت‌مديره و اعضای سنديكا بازداشت شدند. این اعتصاب که برای گرفتن مطالباتی از جمله افزایش دستمزد، اجرای طرح طبقه‌بندی مشاغل، دریافت بن کارگری، ایجاد امکانات بهداشتی، رفاهی و ورزشی و . . . شکل گرفت، خواسته‌ی دیگری نیز داشت که آزادی اعضای بازداشت شده‌ی هیئت مدیره و سندیکا از جمله منصور اسانلو بود.» پس از این اعتصابات، موقعیت سندیکای شرکت واحد به شدت متزلزل شد و محدودیتها پیرامون فعالیت آن گسترش یافت.
روایتهای برخی فعالان کارگری عضو سندیکا نشان می‌دهد که در جریان دو اعتصاب زمستان ۸۴، بیش از ۳۰۰ تن از رانندگان و کارگران شرکت واحد دستگیر شدند. دستگیرشدگان با همکاری و تایید حراست و شورای اسلامی کارشرکت واحد از کارشان اخراج شدند که گفته میشود با تلاشهای سندیکای کارگران شرکت واحد اکثریت کارگران اخراجی درمدت شش ماه به کارشان بازگشتند، به جز ۴۹ تن از اعضای هیئت مدیره و فعالین سندیکا که سالها از کارشان اخراج بودند که آنها هم به استثنای یک تن همگی با ۴ تا ۶ سال دوری از محیط کار به کارشان بازگشتند. در همان سالهای ۸۵ و ۸۶ تعدادی از اعضای هیئت مدیره سندیکای کارگران شرکت واحد به حبس های طولانی و تعلیقی از سوی دادگاه انقلاب به علت فعالیت های سندیکایی محکوم شدند. اما فعالیت های سندیکایی همچنان ادامه داشت و اعضای سندیکا علیرغم تمام فشارها و تهدیدها دست از تلاش برای همکاران خود برنداشتند و همچنان در طول این مدت از طرف عوامل مدیریت و عوامل امنیتی تحت فشار بودند
از جمله مهمترین فعالان کارگری عضو سندیکای شرکت واحد می‌توان به رضا شهابی عضو هیات مدیره سندیکای کارگران شرکت واحد اشاره کرده که از سال ۸۹ در چند نوبت بازداشت شده و با محکومیت‌های طولانی مدت مواجه شده است. داود رضوی، ابراهیم مددی، حسن سعیدی و فرحناز شیری هم از دیگر فعالان سندیکایی هستند که علاوه بر محدودیت‌های امنیتی و قضایی ایجاد شده با اخراج از کار هم مواجه شده‌اند.
گفتنی است که از سال ۸۴، دیگر هیچ مجمع عمومی در سندیکای شرکت واحد برگزار نشده است. گزارشها نشان می‌دهد تلاشها برای برگزاری مجمع عمومی در طول سالهای بعد از آن به دلیل آنچه مداخله نهادهای امنیتی و مدیریت و حراست شرکت واحد عنوان میشود، همواره با شکست مواجه شده است. آخرین تلاش برای برگزاری مجمع عمومی سندیکای کارگران شرکت واحد اتوبوسرانی تهران و حومه به ۱۳۹۷ برمی‌گردد اما وزارت کار همواره با ارجاع اعضای سندیکا به مقررات فصل ششم قانون کار که کارگران را تنها مجاز به تشکیل یکی از سه تشکل شورای اسلامی کار، انجمن صنفی کارگری یا انتخاب نمانیده کارگر می‌کند؛ تاکید کرده است که با توجه به شرایط پیش بینی شده در قانون کار هیچ تشکل کارگری دیگری تحت عنوان سندیکا در کارگاه‌های مشمول قانون کار مجاز به فعالیت نیست.
آشنایی با اساسنامه:
با وجود اینکه پس از برگزاری اولین مجمع، اساسنامه سندیکا به تصویب رسیده و حتی گفته میشود که در مقاطع دیگری تغییراتی در آن داده شده، اما با جستجو در فضای مجازی اعم از سایت منتسب به سندیکا و یا سایر منابع در دسترس، هیچ اثری از اساسنامه سندیکای شرکت واحد و سازوکار تشکیلاتی آن بدست نمی‌آید. بنابراین اطلاعاتی از قبیل هدف از تشکیل سندیکا، ارکان سندیکا، فرآیند برگزاری مجمع عمومی و شرایط انتخاب هیات مدیره و بازرسان، وظایف و اختیارات، شرایط عضویت، کمیته‌ها، منابع مالی و مواردی از این دست در دسترس عموم قرار نگرفته است. گرچه در برخی از گزارشها به نحوه جمع‌آوری حق عضویت از طریق حضور اعضای هیات مدیره سندیکا در پایانه‌های شرکت واحد و به واسطه ارتباط مستقیم با کارگران اشاره شده، اما سازوکار اجرایی این روند و استمرار آن در شرایط فعلی مشخص نیست. نکته‌ای که به نظر می‌رسد مبتلابه سایر تشکل‌های مستقل کارگری احیا شده و یا تازه تاسیس در دهه‌های اخیر نیز باشد. این در حالیست که دسترسی سریع به مفاد اساسنامه و سازوکار فعالیت اجرایی یک تشکل کارگری در سایت و شبکه‌های اجتماعی منتسب به آن، نباید در زمره داده‌های غیرقابل افشا و دور از دسترس عموم قرار گیرد.
گستردگی ارتباطات داخلی و بین‌المللی:
سندیکای شرکت واحد در طول سالهای فعالیت مجدد خود گرچه به صورت مستمر امکان فعالیت سازمانی نداشته اما تلاش کرده ارتباطات خود را در سطوحی گسترش دهد. از جمله در سطح بین‌المللی عضو رسمی فدراسیون بین‌المللی کارگران حمل و نقل و عضو افتخاری اتحادیه ملی کارگری فرانسه «CGT » است.
در راستای همین ارتباطات، در دهه اخیر برخی از نمایندگان این سندیکا توانستند در یکی از جلسات سازمان بین‌المللی کار و همچنین سلسله نشست‌هایی با اتحادیه‌های کارگری فرانسه شرکت کنند. در گزارش سندیکای کارگران شرکت واحد از سفر هیات نمایندگی آن به اجلاس سازمان بین‌المللی کار که در بهار ۱۳۹۷ انجام شد، آمده است:«با برنامه ریزی‌های صورت گرفته نمایندگان سندیکای کارگران شرکت واحد به همراه کنفدراسیون‌های کارگری فرانسه در سازمان جهانی کار حضور یافتند و دیدارهایی با مسئولین این سازمان انجام دادند. رضا شهابی و داود رضوی نمایندگان سندیکا در این نشست‌ها بودند. آنها در این نشست‌ها با اعضای هیات مدیره ILO ، نمایندگان این سازمان، اعضای کنفدراسیون بین‌المللی حمل و نقل و کنفدراسیون بین‌المللی اتحادیه‌های عمومی دیدار و گفتگو داشتند و در دیدار با نمایندگان ILO پیرامون ممانعت دولت از تشکیل مجمع عمومی سندیکا، آزار و اذیت کارگران شرکت واحد، زندان و احکام قضایی و اخراج اعضای سندیکا و همچنین در مورد آزادی تشکیل تشکل‌های مستقل کارگری بدون دخالت دولت و کارفرما مطابق مقاوله نامه ۸۷ و پیمان دسته جمعی مطابق مقاوله‌نامه ۹۸ گفتگو کردند.»
عضویت رسمی سندیکای کارگران شرکت واحد در کنفدراسیون بین المللی اتحادیه‌های حمل و نقل از دستاوردهای این دیدارها بود. سندیکای شرکت واحد اعلام کرده بود که کلیه هزینه‌های این سفر توسط سندیکاهای دعوت کننده پرداخت شده است.
از سطح ارتباطات داخلی سندیکای کارگران شرکت واحد اطلاعات دقیقی در دست نیست اما ارتباط فعالان این سندیکا با سندیکای کارگران نیشکر هفت‌تپه و برخی فعالان کارگری و مدنی که دارای گرایش‌های مبتنی بر سازماندهی کارگران از طریق ایجاد و تقویت سندیکاها و تشکل‌های مستقل کارگری هستند، قوی‌تر است. از سویی شکاف عمیق سندیکایی‌ها با ساختار شبه‌حاکمیتی شورای اسلامی کار شرکت واحد نیز همچنان نتوانسته به توافق این دو نهاد کارگری و مبارزه مشترک برای تحقق مطالبات صنفی کارگران شرکت واحد منجر شود.
آشنایی با مواضع و اقدامات
مواضع و فعالیت‌های سندیکا از طریق سایت، نشریه پیک سندیکا، کانال تلگرام و صفحه فیسبوک آن منتشر میشود و به دو بخش؛
• مواضع و اقدامات صنفی
• مواضع و اقدامات مدنی و کارگری
تقسیم میشود و شامل موارد زیر است:
• پوشش مشکلات رفاهی، مزدی و بیمه‌ای، لباس و ایمنی کار: انتشار گزارش‌های رانندگان از پایانه‌های مختلف اتوبوسرانی پیرامون وضعیت اتوبوس‌ها و ایمنی و بهداشت کار از جمله این فعالیت‌هاست.
• پیگیری عدم واگذاری تسهیلات مسکن: اطلاع‌رسانی به کارگران در خصوص مانع تراشی‌های مدیریت شرکت واحد برای جلوگیری از پرداخت تسهیلات بلاعوض مسکن به کارگران از جمله مواردی بود که سندیکا به طور مرتب در خصوص آن اطلاع‌رسانی می‌کرد. در پروژه بهره‌مندی کارگران شرکت واحد از تسهیلات بلاعوض مسکن در دهه ۹۰ شمسی، سندیکای شرکت واحد تلاش کرد تا صدای کارگران باشد. با وجود مصوبه شورای مسکن شهرداری مبنی بر واگذاری زمین‌های مازاد شرکت واحد به کارگران این شرکت از انجام مفاد این مصوبه سرباز می‌زد و در مسیر احقاق حقوق کارگران کارشکنی می‌کرد. در اعتراض به عدم پرداخت مطالبات مسکن، بازنگری طرح طبقه‌بندی مشاغل و کاهش مزایای مستمری در برخی مقاطع سندیکا از رانندگان خواست با چراغ‌های روشن به این روند اعتراض کنند. این اعتراضات در چندین نوبت برگزار شد.
• اطلاع‌رسانی در خصوص قوانین و مقررات کار: یکی از فعالیت‌های سندیکای شرکت واحد در فضای افلاین و آنلاین، آشنایی کارگران با قوانین کار است.
• منشور مطالباتی کارگران: سندیکای کارگران شرکت واحد یکی از چهار تشکل کارگری‌ای بود که در بهمن ۱۳۸۸، بیانیه‌ای موسوم به منشور مطالبات حداقلی کارگران ایران را امضا کرد. در این بیانیه که به مناسبت سی و یکمین سالگرد انقلاب ۵۷ منتشر شده بود، ۴ تشکل سندیکای کارگران شرکت واحد اتوبوسرانی تهران و حومه، سندیکای کارگران کشت و صنعت نیشکر هفت تپه، اتحادیه آزاد کارگران ایران، انجمن صنفی کارگران برق و فلز کار کرمانشاه، ۱۰ مطالبه اساسی را مطرح کردند که از جمله این مطالبات؛ حق تشکیل تشکل‌های مستقل کارگری، اعتصاب، اعتراض و تجمع بود.
• اعتراض به تشکیل و فعالیت شورای اسلامی کار شرکت واحد: فعالیت شورای اسلامی کار شرکت واحد همواره با نقد جدی اعضای سندیکا مواجه شده است. اعتراض سندیکا به این موضوع، جنبه علنی هم پیدا کرده و در سالهای گذشته بارها طی نامه‌نگاری‌ها و رایزنی‌های مستقیمی با وزارت کار نسبت به تشکیل این شورا اعتراضاتی صورت گرفته اما به نتیجه نرسیده است.
• اعتراض به لایحه اصلاح قانون کار: موضوع اصلاح قانون کار که در دولت اول روحانی به طور جدی پیگیری میشد با اعتراض بسیاری از تشکل‌ها مواجه شد که از جمله آنها سندیکای شرکت واحد بود. در بیانیه سندیکا که در آن از کارگران خواسته بود به اصلاح قانون کار اعتراض کنند، آمده بود: لایحه دولت به مجلس، مواد حمایتی قانون کار از جمله مواد ۷، ۱۰، ۱۳، ۲۱، ۲۳، ۲۷ و ۴۱ را حذف کرده یا تغییر داده است. گرچه قانون کار کنونی نیز مانع از بی‌حقوقی ما کارگرن نشده و اجازه تشکل مستقل غیردولتی را از ما کارگران سلب کرده، اما روشن است که در صورت تصویب چنین لایحه‌ای نیروی کار ایران از این نیز ارزان‌تر خواهد شد و مزایای ناچیز کنونی نیز کاهش پیدا خواهد کرد.» همچنین در این بیانیه بر ضرورت تغییرات اساسی در فصل ششم قانون کار و تطبیق آن با مقاوله‌نامه‌های بین‌المللی که حق تشکیل نهادهای مستقل کارگری، گردهمایی، تحصن و اعتصاب را به رسمیت می‌شناسند، تاکید شده بود.
• دستاوردهای حقوقی برای کارگران : سندیکا مدعی است که در دو مرحله افزایش دستمزد در دهه ۹۰ نقش داشته که به دنبال تلاشهای انجام شده جهت اجرای طرح طبقه بندی مشاغل صورت گرفتند؛ افزایش حق مسکن؛ مزایای رفاهی از جمله ورزشی، سیاحتی و تفریحی؛ گرفتن دو دست لباس کار برای کارگران؛ دریافت پاداش های مستمر نقدی و غیر نقدی به صورت بن کارت که در هر ماه در فیش حقوق ثبت و پرداخت می شود؛ دریافت شیر و کیک برای صبحانه کارگران…. نیز از جمله موارد دیگر است.
• انتشار نشریه پیک سندیکا( از بهار ۹۴ تا زمستان ۹۷، ۹ شماره): در پیک سندیکا مواضع سندیکای شرکت واحد در ارتباط با موضوعات کارگران این شرکت منتشر میشد. انتشار اخبار، گزارشها، افزایش آگاهی در خصوص قوانین و مقررات داخلی و بین‌المللی در حوزه روابط کار و ارائه اطلاعات در خصوص اقدامات این سندیکا نیز از جمله موارد دیگری بود که پیک سندیکا پوشش می‌داد.
علاوه بر موارد فوق اعتراض به خصوصی‌سازی شرکت واحد، موضع‌گیری در خصوص اعتراضات کارگری در سایر کارخانه‌ها از جمله نیشکر هفت‌تپه، اعتراضات کارگران فولاد، کارگران معادن و غیره و همچنین اعتراض به موارد مختلف بازداشت و زندانی شدن کارگرانی که به گفته سندیکا به دلیل فعالیت صنفی در معرض پرونده‌سازی قضایی و محکومیت‌های سنگین قرار می‌گیرند نیز از جمله واکنش‌ها و موضع‌گیری‌های این سندیکا در چندسال اخیر بوده است.
جمع‌بندی
مجموع داده‌های در دسترس نشان می‌دهد که سندیکای شرکت واحد اتوبوسرانی تهران و حومه تا به امروز، چهار دوره پرفراز ونشیب را در حیات سازمانی خود طی کرده است:
• دوره شکل‌گیری و فعالیت مستمر(۱۳۵۷-۱۳۳۶): در این دوره فعالیت سندیکایی با فرازوفرودهایی همراه بود اما با وجود فشارهای محیطی توانست مطالبات صنفی را سازماندهی کند و در مقاطعی امتیازاتی کسب کند. تمرکز در این دوره بر آگاهی رسانی کارگران از حقوق صنفی و توازن قوا در روابط کار بود. با نزدیک شدن به انقلاب ۵۷ اما رویکرد سیاسی جایگزین کنش‌های صنفی شد.
• دوره طرد و حاشیه‌نشینی (۱۳۸۰-۱۳۶۲): با وجود مشارکت نسبی در جریان انقلاب، سندیکالیست‌ها با برچسب گرایش‌های مارکسیستی از جریان فعالیت صنفی حذف شدند. در این دوره خانه کارگر و شوراهای اسلامی کار، تمام ظرفیت‌های فعالیت صنفی و کارگری را اشغال کرده و با سلطه ایدئولوژیک بر فضای کار به حذف فعالان سندیکایی سرعت بخشیدند.
• دوره احیا و تلاش برای بازیابی فعالیت تشکیلاتی(۱۳۹۰-۱۳۸۰): با قدرتگیری گفتمان اصلاحات برفضای سیاسی و مدنی کشور؛سندیکای شرکت واحد هم در صدد احیا برآمد. احیای مجدد این سندیکا با تمرکز بر آموزش و آگاهی رسانی به کارگران نسبت به حقوق خود همراه بود. اما درسالهای بعد با افزایش سرکوب‌ها و برخوردهای امنیتی باکنشگران سندیکایی، نگرانی‌ها پیرامون گسست بدنه از ساختار تشکیلاتی سندیکا شدت گرفت.
• دوره گسست نسبی ساختار تشکیلاتی از بدنه و تغییر فعالیت صنفی از آفلاین به آنلاین(۱۳۹۰ تاکنون): با وجود سازماندهی برخی کنش‌های اعتراضی دراین دوره از جمله سازماندهی تجمعات و اعتراضات کارگری به عدم برآورده شدن مطالبات صنفی همچون طرح طبقه‌بندی مشاغل، حق برخورداری از تسهیلات مسکن، برگزاری انتخابات شورای اسلامی کار و غیره که برخی به صورت میدانی برگزار میشد و برخی با وجود به رسمیت شناخته نشدن از سوی وزارت کار و مدیریت شرکت واحد در قالب نامه‌نگاری و رایزنی با مسئولین و شرکت در جلسات با آنها صورت می‌گرفت، اما به دلیل از هم پاشیدن سازوکار تشکیلاتی در نتیجه‌ی تحت فشار بودن بسیاری از اعضای اصلی سندیکا از طرف نیروهای امنیتی، بازداشت و محکومیت‌های طولانی‌مدت آنها؛ عملا ارتباط بین بدنه با اعضای اصلی سندیکا و ساختار تشکیلاتی آن دچار گسست نسبی شد.
در حال حاضر سندیکای کارگران شرکت واحد، بیش از آنکه یک تشکل کارگری با ساختاری تشکیلاتی و دارای سازوکار اجرایی باشد؛ یک انجمن مجازی و آنلاین برای بازتاب و اطلاع‌رسانی مطالبات کارگران این شرکت و سایر کارگرانی است که از دستیابی به حقوق صنفی خود بازمانده‌اند. گزارش‌دهی در خصوص نقض حقوق کار، برگزاری تجمعات اعتراضی برای پیگیری تسهیلات رفاهی کارگران، حضور در گردهم‌آیی های روز جهانی کارگر و اعلام همبستگی با سایر جریان‌های کارگری در قالب جمع‌آوری امضاء و بیانیه؛ گرچه اقدامات شایان توجهی است، اما نتوانسته تصویری قابل ارزیابی از میزان قدرت و کارآمدی این تشکل کارگری ارائه دهد و همچنان به رسمیت شناخته نشدن آن با وجود تمرکز بر خواست‌های صنفی، ارزیابی میزان کارآمدی و ظرفیت سازماندهی این تشکل صنفی را با چالش مواجه کرده است. کنشگران صنفی معتقدند، عدم به رسمیت شناختن این تشکل ناشی از رویکرد کلی حاکمیت به فعالیت تشکل‌های مستقل است. با فرض صحیح بودن این گزینه برخی چالشهای درونی همچون؛
• نداشتن امکان دسترسی عمومی به اطلاعاتی چون اساسنامه و ساختار تشکیلاتی
• عدم معرفی اعضای هیات مدیره و عدم ارائه تصویری شفاف از ساختار فعلی سندیکا
• نداشتن آماری دقیق از تعداد اعضاء، نحوه عضویت، منابع مالی، ماموریت، اهداف، چشم‌انداز و نقشه راه فعالیت سندیکایی
ارزیابی میزان کارآمدی و ظرفیت سازماندهی این تشکل صنفی را با چالش مواجه کرده است.
گرچه موارد ذکر شده موارد عجیب و غریبی به نظر نمی‌رسد، اما می‌تواند در درازمدت به روشمند بودن و اثربخشی فعالیت این نهاد کارگری در جلب مشارکت حداکثری کمک کند. بنابراین یکی از مهمترین اقدامات سندیکای کارگران شرکت واحد در صورت تداوم فعالیت آنلاین، تمرکز بر تقویت بسترهای اطلاع‌رسانی و افزایش سطح آگاهی کارگران از ظرفیت‌های بالقوه سندیکا برای سازماندهی است. در این راستا، انباشت تجربیات غنی فعالان سندیکایی و حرکت به سمت جوانگرایی در احیای مجدد ساختار تشکیلاتی موثر است. در عین حال با توجه به فعالیت چندین هزار راننده در خطوط اتوبوسرانی شهر تهران، شناسایی دقیق و مستندسازی نیازها و مطالبات صنفی کارگران و سازماندهی آنها با تمرکز مجدد بر اهداف اولیه احیای سندیکا یعنی افزایش آگاهی از حقوق صنفی و احقاق مطالبات از طرق قانونی نیز می‌تواند در جلب مشارکت و سازماندهی تشکیلاتی کارگرانِ یکی از استراتژیک‌ترین صنایع جاده‌ای کشور یعنی سامانه حمل و نقل پایتخت موثر باشد.
