مروری بر تجربه مقاومت مدنی دانش آموزان و معلمان در میانمار: ایجاد نظام آموزشی جایگزین و تلاش برای اصلاح سیستم آموزشی

بازخوانی تجربه جنبش‌های مقاومت مدنی برای گروههای صنفی و مدنی از آن جهت حائز اهمیت است که نشان می‌دهد چگونه با وجود سرکوب‌ها و فشارهای مستمر حکومت‌های مستبد و تمامیت‌خواه برای به دست گرفتن اداره و کنترل سیستماتیک عرصه عمومی، گروه‌های اجتماعی از ظرفیت‌های موجود برای مقاومت و قدرتگیری جامعه مدنی استفاده کرده و با ایجاد روش‌های جایگزین به تقابل با سیاست‌های تحمیل شده می‌پردازند. تجربه مقاومت مدنی در میانمار پس از کودتای ۲۰۲۱، اگرچه به لحاظ زمینه‌های شکل‌گیری، بستر وقوع آن، شدت برخوردها و موارد متعدد دیگر تفاوت‌هایی با جنبش ضدحکومتی جاری در سایر نقاط جهان از جمله در ایران دارد، اما اقدامات برخی از گروههای درگیر در جنبش مقاومت مدنی از جمله معلمان برای جایگزینی نظام آموزشی و تلاش برای اصلاح سیستم آموزشی در تقابل با سلطه نظام آموزش و پرورش فاشیستی کودتاچیان قابل تامل و بررسی است.

گزارش پیش رو مروری است بر پیامدهای کودتای نظامیان در میانمار و تلاش معلمان و دانش‌آموزان در دو سالی که از این کودتا گذشته است.

کودتای نظامیان علیه دموکراسی نیم‌بند!

ارتش میانمار در فوریه ۲۰۲۱ با یک کودتا علیه آنگ سان سوچی و حزب اتحاد ملی دموکراسی که در انتخابات این کشور ۸۳ درصد آراء را به دست آورده بود، قدرت را به دست گرفت. صبح روز اول فوریه قبل از اینکه پارلمان بتواند نتایج انتخابات را تایید کند، سربازان ساختمان را محاصره کردند و شخصیت های دولتی از جمله آنگ سان سوچی رئیس جمهور و وین مینت، وزرای کابینه و وزرای ارشد و سیاستمداران دیگر را تحت محاصره قرار دادند.

ارتش با استناد به اختیارات قانون اساسی، کنترل نهادهای اصلی را به دست گرفت. اکثر برنامه های تلویزیونی را به حالت تعلیق درآورد و پروازهای داخلی و خارجی را لغو کرد.

همزمان، دسترسی به ابزارهای ارتباطی از جمله تلفن همراه و اینترنت به حالت تعلیق درآمد. بازار سهام و بانک‌های تجاری تعطیل شدند و صف‌های طولانی جلوی عابربانک‌ها(( A.T.M.s تشکیل شد. در یانگون، بزرگترین شهر و پایتخت سابق میانمار، مردم برای تهیه موادغذایی به فروشگاهها هجوم آوردند.

پس از آن بود که نیروهای طرفدار دموکراسی با مجموعه اقداماتی، جنگی انقلابی علیه حکومت نظامی به راه انداختند.

مقاومت در ابتدا شامل تظاهرات گسترده، اعتصاب کارگران و کارمندان دولت و یک جنبش گسترده نافرمانی مدنی بود. اما هفته‌ها تظاهرات نسبتاً مسالمت‌آمیز در ۲۰ فوریه ۲۰۲۱، زمانی که دو معترض غیرمسلح از جمله یک پسر 16 ساله توسط نیروهای امنیتی در شهر ماندالای کشته شدند، به خشونت کشیده شد و اعتراضات مسالمت‌آمیز جای خود را به درگیری‌های مسلحانه بین تاتمادو(نامی که ارتش با آن شناخته می‌شود) و نیروهای طرفدار دموکراسی ( شامل شورشیان جدا شده/فرار کرده از ارتش و گروه‌های مقاومت چریکی محلی) داد. دو روز بعد، میلیون‌ها نفر در سراسر کشور در یک اعتراض و اعتصاب عمومی به خیابان ها آمدند.

با افزایش تظاهرات، ارتش – که به سرکوب جنبش‌های دموکراسی خواهی در سال‌های ۱۹۸۸ و ۲۰۰۷ با تیراندازی به معترضان مسالمت‌آمیز شهرت داشت- به خشونت روی آورد.

پلیس و سربازان ارتش به تظاهرکنندگان در خیابان ها تیراندازی کردند و اغلب «سر»های آنها را هدف قرار می‌دادند. تحت این سرکوب وحشیانه، اعتراضات خیابانی کاهش یافت اما اعتصاب و توقف کار برای مدتی طولانی _حتی تا ماههای اخیر_ نیز ادامه یافته است.

تاکتیک‌های نظامی ارتش شامل یورش به خانه‌ها برای دستگیری مخالفان و دستگیری اعضای خانواده _در صورتی که نتوانند به فرد اصلی دسترسی پیدا کنند_ می‌شد.

در مناطق روستایی، سربازان خانه ها و روستاها را سوزانده اند، به زنان تجاوز کرده اند، به غیرنظامیان فراری تیراندازی کرده و در مواردی حتی دسترسی اهالی این مناطق به مواد غذایی را نیز قطع کردند.

به گفته انجمن کمک به زندانیان سیاسی، از زمان کودتا، بیش از ۲۵۰۰ غیرنظامی توسط حکومت نظامی کشته و ۱۶۵۰۰ نفر دستگیر شده‌اند. از این تعداد، بیش از ۱۳۰۰۰ نفر از جمله رهبران مخالفان و روزنامه نگاران تا دسامبر ۲۰۲۲ همچنان در بازداشت هستند. همین گزارش حکایت از آن دارد، حکومت نظامی تا دسامبر ۲۰۲۲ بیش از ۱۴۳ روزنامه نگار را دستگیر کرده و خبرگزاری های مستقل را تعطیل کرده است. همچنین در حال حاضر ۲۳۴ معلم معترض همچنان در بازداشتگاههای میانمار نگهداری می‌شوند.

از زمان کودتا حداقل ۱.۴ میلیون نفر به دلیل جنگ آواره شده اند که بسیاری از آنها در اردوگاه های موقت در جنگل زندگی می کنند. ارتش گروه های امدادی را از ارائه غذا، مراقبت های پزشکی و سایر کمک ها منع کرده است. رهبران اپوزیسیون که یک دولت در سایه تشکیل داده‌اند، می‌گویند که در حال مبارزه با یک جنگ انقلابی برای سرنگونی ارتش هستند. ارتشی که سالهای زیادی بر ملت میانمار حکومت کرده است.

جنبش مقاومت مدنی میانمار و همراهی معلمان و دانش‌آموزان

یک کمپین فیس بوکی به نام «جنبش نافرمانی مدنی» بیش از ۳۵۰.۰۰۰ دنبال کننده را از زمان راه اندازی اولیه خود در ۲ فوریه ۲۰۲۱ جذب کرد. مین کو ناینگ، از رهبران این جنبش که از نزدیکان سیاسی آنگ سان سوچی است از مردم خواسته بود در هر شغل و حرفه‌ای که هستند موضع خود را در قبال اقدامات حکومت نظامیان سازماندهی کنند.

در کنار کارگران، پزشکان و سایر گروههای اجتماعی از جمله گروههایی که به این جنبش پیوستند، معلمان و دانش‌آموزان بودند.

با وجود اینکه در سال ۲۰۲۰، رشد اقتصادی میانمار در بهترین وضعیت خود در آسیای جنوب شرقی بود و میانمار شروع به رقابت با همتایان خود در منطقه می‌کرد، شیوع پاندمی کووید ۱۹ و کودتای نظامی سال بعد، همه چیز را متوقف کرد.

آموزش و پرورش میانمار از جمله بخش هایی بود که بیشترین آسیب را دیده بود. قبل از کودتا، بخش آموزش یکی از بزرگترین بخش های کشور بود. این امر پس از کودتا، با مشارکت دانش آموزان و معلمان در جنبش مقاومت مدنی در برابر حمله همه جانبه نظامیان به دموکراسی میانمار، به شدت تغییر کرد.

جوانان میانماری نسل Z پس از کودتا با تظاهرات خلاقانه خود به خیابان ها آمدند. در کنار آنها ۴۰۰۰۰۰ معلم در رهبری مقاومت غیرخشونت‌آمیز علیه حکومت نظامی و بالا بردن سطح مشارکت در جنبش نافرمانی مدنی شرکت کردند.

معلمان، امتناع از کار تحت رژیم نظامیان را با شرکت در تجمعات اعتراضی با یونیفورم های سفید و سبز که لباس رسمی معلمان است، نشان دادند.

تداوم مقاومت با وجود شکنندگی نظام آموزشی!

با افزایش محبوبیت جنبش، ارتش فشار خود را افزایش داد. تعداد زیادی از پرسنل ادارات، معلمان، کارکنان مدرسه و دانش آموزان، توسط دولت نظامیان اخراج شده‌اند.
پلیس و نیروهای نظامی به طور مداوم افراد مرتبط با جنبش را بدون توجه به وضعیت آنها سرکوب کرده و به زندان می‌انداختند. فعالیت دانشگاهها و مدارس برای مدتی طولانی مختل شد و تعداد کمی از دانش‌آموزان امکان بازگشت به کلاس درس را یافتند.

هزینه‌هایی مقاومت در برابر حکومت نظامیان برای سیستم آموزشی که پیش از آن هم به دلیل شیوع پاندمی آسیب‌های زیادی دیده بود، زیاد بود.

از زمانی که اولین مورد کووید ۱۹ در مارس ۲۰۲۰ گزارش شد، مدارس تعطیل شدند. با وجود اینکه کشور دارای زیرساخت دیجیتالی نسبتا مناسبی بود، اما میانمار نتوانست به طور کامل و سریع مدارس دولتی را به آموزش آنلاین مجهز کند.

در چنین شرایطی، یک سال بعد با کودتای نظامیان و شرکت معلمان و دانش آموزان در اعتراضات پس از کودتا، سیستم آموزشی به طور کلی متوقف شد و این روند بیش از یک سال طول کشید.

وقتی معلمان و دانش‌آموزان تصمیم گرفتند مدارس و دانشگاه‌ها را رها کنند، می‌دانستند که قدم در چه راهی گذاشته‌اند و پیش‌بینی می‌کردند که احتمال مقابله خشونت‌بار با اعتراضات خیابانی به شدت بالاست. حتی یک معلم دبیرستانی در جریان تظاهرات مرکز شهر یانگون به ضرب گلوله نظامیان کشته شد و بسیاری دیگر نیز در پی سرکوب گسترده و خشونت‌بار ارتش، با سرنوشت مشابهی روبرو شدند. با وجود اینکه آنها می‌دانستند که اعتراضات برای مقاومت در برابر حکومت نظامی ضروری است، اما امتناع معلمان و دانش‌آموزان از حضور در مدارس به معنای ضربه مهلک به سیستم آموزشی بود که پیش از آن نیز شکننده بود.
معلمان می‌دانستند که میلیون ها کودک و نوجوان در نتیجه شرکت در اعتراضات از تحصیل محروم خواهند شد. با این حال، چیزی که ادامه مسیر را برای آنان توجیه‌پذیر می‌کرد این بود که برگزاری کلاس‌ها در یک رژیم فاشیستی فاصله زیادی تا اهداف و ماموریت اصلی آموزش دارد.

به عنوان نمونه به اظهارنظر یک معلم از یانگون توجه کنید: «من معلمی را انتخاب کردم چرا که آموزش نسل بعدی به اندازه کافی جذاب است. اما این وظیفه ماست که به کودکان کمک کنیم تا درست و نادرست را درک کنند. با کار کردن تحت حکومت نظامی، دیگر نمی‌توانیم از عدالت و اخلاق دفاع کنیم.»

گستردگی حضور معلمان و دانش‌آموزان در جنبش مقاومت مدنی

میزان دقیق مشارکت پرسنل آموزش و پرورش در جنبش مقاومت مدنی، به ویژه تعداد معلمان و دانش‌آموزان درگیر در جنبش، متفاوت است.

در اوج جنبش یعنی در فوریه ۲۰۲۱، درست پس از کودتا، بیش از سه چهارم معلمان و کارکنان اداری مدارس دولت جدید را تحریم کردند. با این حال بسیاری بر این باورند که از آنجایی که مدارس و دانشگاه ها قبلاً به دلیل پاندمی بسته شده بودند، نمی‌توان این آمارها را منحصرا به مقاومت مدنی مرتبط دانست .

با گذشت زمان، روند مشارکت معلمان با تغییراتی مواجه شد. در ماه های بعدی، تعداد معلمان درگیر در جنبش مقاومت مدنی نوسان داشت. برخی چاره ای جز بازگشت به سر کار نداشتند. برخی دیگر پافشاری کردند و شغل و عنوان خود را رها کردند. اما حتی کسانی که به محل کار خود بازگشتند، همچنان به دلیل مواضع سیاسی که اتخاذ کرده بودند، تحت تعقیب قرار گرفتند.

افزایش شکاف آموزشی

میلیون ها دانش آموز و جوان در میانمار در حال حاضر به آموزش عمومی دسترسی ندارند. در حالی که معلمان و دانش آموزان درگیر در جنبش مقاومت مدنی، برخی از پیامدهای فوری را پیش بینی می کردند، بسیاری از آنها میزان تأثیر جنبش را بر بخش آموزش پیش بینی نکرده بودند. به این دلیل که هرگز قرار نبود جنبش مقاومت مدنی برای مدت طولانی ادامه داشته باشد.

با وجود نگرانی‌های زیادی که پیرامون آینده آموزش در میانمار و عقب ماندگی دانش‌آموزان از تحصیل وجود داشت، اما بازگشت به کلاسهای درسی که تحت نظارت نظام آموزشی حکومت نظامیان است، برای دانش‌آموزان میانماری، ناامید کننده بود.

با این حال، کارشناسان مرکز مطالعات استراتژیک و بین المللی1 CSIS به عنوان بخشی از مجموعه نظرات دانش پژوهان جوان میانمار گزارشی را منتشر کرد که در واقع نوعی آغاز تحقیقات مشترک برای پیشنهاد گزینه‌هایی به دولت‌ها و گروه‌های جامعه مدنی و جامعه بین‌المللی است تا به طور موثر به بحران انسانی پس از کودتا در میانمار رسیدگی کنند. در این گزارش، دو مسیر ممکن برای تداوم مشارکت دانش‌آموزان و معلمان در جنبش مقاومت مدنی میانمار پیشنهاد شده است:

• آموزش جایگزین
• تغییر سیستمی در بخش آموزش

حمایت از آموزش جایگزین

برای دانش‌آموزان میانمار، آموزش جایگزین، آموزشی است که نیازهای فوری این دوره موقت را برآورده می‌کند و می‌تواند به حفظ سطح مشارکت در جنبش مقاومت مدنی کمک کند.

وزارت آموزش و پرورش دولت در سایه به همین منظور برنامه های درسی در منزل را برای آموزش ابتدایی و آموزش آنلاین برای تحصیلات عالی طراحی کرده است. تعدادی از ابتکارات جامعه مدنی نیز با انواع برنامه های آموزشی موقت ارائه شده‌اند که منعکس کننده خواسته های دانش آموزان است.

قبل از کودتا، یک گروه قوی از ارائه دهندگان آموزش به زبان مادری وجود داشت که دوره هایی را به زبان مادری و قومی خود، عمدتاً برای آموزش ابتدایی ارائه می‌کردند.

علی رغم این برنامه‌ریزی، شناخت نقاط ضعف و قوت در حوزه زیرساخت‌های دیجیتال و همچنین آموزش و مهارت افزایی معلمان و توجه به وضعیت خانواده‌های کم درآمد برای تهیه ابزار آموزش آنلاین مدنظر قرار گرفته است.

آموزش در میانمار در حال حاضر نه تنها به خودی خود یک هدف است بلکه به عنوان «وسیله ای برای رسیدن به هدف» نیز شناخته می‌شود.
گرچه سیاسی شدن دسترسی به آموزش از جمله حقایق تلخی است که میانمار پس از کودتا با آن مواجه است اما بخش آموزش به عنوان شاخصی عمل خواهد کرد که نشان می دهد چه کسی در مبارزه دموکراتیک جاری پیروز خواهد شد.( هر حزبی که ۱۱ میلیون کودک و یک میلیون جوان و خانواده آنها را در خود جای دهد، مشروعیت خود را کسب خواهند کرد. )

تغییر سیستمیک نظام آموزشی

گزارش مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی برای شرکای بین المللی و توسعه‌ای که مشتاق حمایت از آرمان میانمار هستند اما تمایلی به مشارکت در مقاومت مسلحانه ندارند، یک پیشنهاد ویژه دارد و آن «تسریع تغییرات سیستمی در بخش آموزش میانمار» است.

ایجاد یک پلتفرم اهدا کننده(DONATE) ، ممکن است نتیجه معکوس دهد. چنین پلتفرمی می‌تواند بهترین رابط کاربری برای حضور در کلاس‌های درس باشد، اما علیرغم همه ویژگی‌های مثبت، حفظ آن در سطح محلی دشوار خواهد بود.

علاوه بر این، کشور تحت فشار قرار خواهد گرفت تا همچنان به وجوه خارجی متکی باشد و ممکن است هرگز نتواند از زیر بار این کمک‌ها خارج شود.

در عوض، شرکای بین‌المللی می‌توانند مکانیسم های ظرفیت سازی را به ارائه دهندگان آموزش موقت ، از جمله وزارت آموزشِ دولت در سایه معرفی کنند و بهترین روش‌های خود را در زمینه توسعه برنامه درسی، حمایت از دانش آموزان، ارزیابی و مدل های درآمد به اشتراک بگذارند.

آنها همچنین می‌توانند سازمان‌های مرتبط با آموزش موقت را تشویق کنند تا با افزایش پلتفرم‌های خود با نظام آموزش و پرورش تحت حمایت نظامیان رقابت کنند. شرکای توسعه همچنین می‌توانند از سازماندهی کمپین‌های گسترده سراسری برای حمایت از یادگیری مادام‌العمر (مداوم و همیشگی) که هیچگاه در برنامه‌های آموزشی میانمار نبوده، حمایت کنند. یادگیری مادام‌العمر منحصر به مقطع سنی و زمانی خاصی نیست. به عبارتی بر باورهای رایج برای اتمام دوره تحصیل در مقطع سنی خاصی(مثلا دیپلم در ۱۸ سالگی یا فارغ التحصیلی از دانشگاه در ۲۲ سالگی) خط بطلان می‌کشد و یادگیری را منحصر به زمان خاصی نمی‌کند. با ترویج یادگیری مادام‌العمر، دانش‌آموزان نه ‌تنها می‌توانند فرصت‌های یادگیری خود را گسترش دهند، بلکه مهارت‌های خود را در طول دوران شغلی و حرفه‌ای خود نیز توسعه می‌دهند.

تقویت سیستم آموزش از طریق جنبش مقاومت مدنی

تقویت سیستم آموزشی از طریق تقویت جنبش مقاومت مدنی ممکن است یک مانور بسیار سیاسی به نظر برسد، اما گواهی بر تلاش برای تحقق دموکراسی است.

ایجاد تغییرات سیستمی در بخش آموزش باید با ارزیابی جامع و در عین حال واقع بینانه از نیازها و ظرفیت ذینفعان آن، از جمله الویت‌ها، نقاط قوت، محدودیت ها و روابط آنها آغاز شود.

همچنین باید الویت دادن به کمک و حمایت جامعه محلی را در دستور کار خود قرار دهد. این ماموریت با نقش منحصر به فرد معلم، رابطه سه عاملی بین والدین، دانش آموزان و معلمان، و در نظر گرفتن نگرش‌های متفاوت در مورد یادگیری آنلاین شروع می‌شود.

آموزش یک حق اساسی بشر است و مطمئناً باید برای کودکان و جوانان از گوشه و کنار جهان در اولویت قرار گیرد. اما وقتی دولت و حکومتی مرتکب بدترین جنایات حقوق بشری می‌شود و از شما دعوت می‌کند تا به نظام آموزشی آنها بپیوندید، چه تصمیمی می‌گیرید؟

وقتی معلمان و دانش آموزان به جنبش مقاومت مدنی می پیوندند، از ملزومات و نیازهای مربوط به آموزش واقعی می‌پرسند و مکانیسم‌های مختلف سرپیچی از نظام آموزشی غیردموکراتیک را امتحان می‌کنند.

منابع:

https://www.nytimes.com/article/myanmar-news-protests-coup.html

https://www.universityworldnews.com/post.php?story=20220426104332377

1 Center for Strategic and International Studies (CSIS) یک اندیشکده مستقل و غیرانتفاعی است که در جاکارتای اندونزی مستقر است. از سال ۱۹۷۱، CSIS به طور مداوم برای ارائه توصیه های سیاستی برای شکل دادن به سیاست های دولت در سطوح داخلی، منطقه ای و بین المللی کار کرده است.