داوطلب وب‌سایت داوطلب
تارنمای داوطلب: در حالی به روزهای پایانی سال ۱۴۰۳ و موعد تعیین دستمزد سالانه نزدیک می‌شویم که جامعه ایران روزهای پرالتهابی را سپری می‌کند. تهدید وقوع جنگ، افزایش تحریم‌های بین‌المللی، بالا رفتن نرخ ارز و تاثیر آن بر خدمات و تامین معیشت مردم، اقتصاد ایران را که پیش از این نیز با فساد و ناکارآمدی ساختاری دست و پنجه نرم می‌کرد، در وضعیت به شدت متزلزلی قرار داده است. با وجود در نظر گرفتن این نکته که گروهی از جنگ‌طلبان و تندروهای داخلی از تداوم چنین وضعی استقبال می‌کنند، اما ادامه این روند بیش از همه صاحبان کسب وکارهای خرد و کارگران و مزدبگیران را تحت فشار قرار می‌دهد و بر ابهامات مربوط به تامین معیشت بیش از سی درصد جامعه ایران که زیر خط فقر قرار دارند، می‌افزاید.
چنانکه می‌دانید روزهای آخر سال، موعد تعیین دستمزد سالانه کارگران در شورایعالی کار است. شورایی متشکل از نمایندگان دولت و نمایندگان گزینش شده از تشکل‌های حکومتی کارگری و نمایندگان تشکل‌های کارفرمایی! خروجی جلسات این شورا در سالهای گذشته اغلب به نفع کارگران نبوده و فاصله دستمزد تعیین شده با سبد معیشت و نرخ تورم جاری، به اندازه‌ای زیاد بوده که هرگز نتوانسته حداقل‌های زندگی یک خانوار کارگری را پوشش دهد. کارگران ایرانی نگرانند حالا که اقتصاد ایران در بحرانی‌ترین وضعیت خود قرار دارد، دستمزد ناچیز آنها در معرض سرکوب بیشتر قرار گیرد و تعداد بیشتری از خانوارهای کارگری به زیر خط فقر سقوط کنند.
برخی از آنها به خبرهای منتشر شده اخیر، در خصوص تعیین هزینه سبد معیشت خانوار در شورایعالی کار با مبلغ ۲۳ میلیون تومان واکنش نشان داده‌اند و می‌گویند، این رقم هیچ تناسبی با ماده ۴۱ قانون کار و مخارج زندگی روزمره یک خانوار کارگری به وِیژه در شهرهای بزرگ ندارد. کارگران می‌گویند؛ وقتی سکه بالای ۷۵ میلیون تومان و دلار از ۹۰ هزار تومان عبور کرده، چطور نرخ سبد حداقل‌های زندگی را ۲۳ میلیون تومان تعیین می‌کنند!
در چنین شرایطی، کارگران چاره‌ای جز اعتراض به وضع موجود ندارند. اعتراضات توده‌ای که اغلب فاقد سازماندهی است اما به شکل پراکنده در شهرهای مختلف کشور و در مقابل نهادهای حکومتی در حال برگزاری است. بررسی‌های «داوطلب» از وضعیت اعتراضات برگزار شده در بهمن ماه ۱۴۰۳ نشان می‌دهد کهدر میانه زمستان نیز گروههای مختلفی از شاغلان و بازنشستگان در قالب تجمع و اعتصاب به جمع معترضان پیوسته‌اند و از جمله مهمترین اعتراضات کارگری را این گروهها سامان دادند:
بازنشستگان : تامین اجتماعی، مخابرات، فولاد، معلمان، زغال‌سنگ و بازنشستگان نفت
شاغلان : پرسنل فوریت‌های اورژانس، پرستاران، معلمان نهضت سوادآموزی، رانندگان خطوط حمل و نقل جاده‌ای، پرسنل برخی کارخانه‌جات مشهور از جمله چوکای تالش، نساجی بروجرد، کارگران پتروشیمی ماهشهر، ارکان ثالث نفت و گاز، کارگران پیمانکاری‌های مخابرات
علاوه بر محوطه کارخانه‌ها، سایت‌های پتروشیمی و پالایشگاههای نفت و گاز، دانشگاه‌های علوم پزشکی و حتی مرزهای زمینی مسیر حرکت ناوگان حمل ونقل جاده‌ای؛ مراکز دولتی از استانداری‌ها تا وزارتخانه‌های تعاون،کار و رفاه اجتماعی، وزارت آموزش و پرورش، سازمان برنامه و بودجه، وزارت نفت و نهاد ریاست جمهوری محل برگزاری اعتراضات کارگری بوده‌اند.
بررسی‌های داوطلب نشان می‌دهد که هر چه به روزهای پایانی سال نزدیک می‌شویم، تعداد اعتصابات کارگری نیز در حال افزایش است. کارگران نساجی بروجرد، کارگران مخازن و پایانه‌های پتروشیمی ماهشهر، رانندگان حمل ونقل جاده‌ای و کارگران پیمانکاری‌های مخابرات بیشترین تعداد روزهای اعتصاب را برگزار کردند. نتیجه این اعتصابات در پاره‌ای از موارد، همچون نساجی بروجرد و کارگران مخازن وپایانه‌های پتروشیمی ماهشهر با وعده رسیدگی فوری به مطالبات خاتمه یافته و در مورد کارگران پیمانکاری‌های مخابرات نیز، نتیجه چند روز اعتصاب به وصول مطالبات کارگران در شهرهایی چون تبریز انجامید. این در حالیست که در وضعیت رانندگان ماشین‌های سنگین (حمل ونقل جاده‌ای) که به کرایه‌های پایین و عدم دریافت به موقع کرایه بار معترض بودند، تغییری ایجاد نشده است.
در ادامه به زمینه‌ها و دلایل برگزاری برخی از مهمترین اعتراضات کارگری در بهمن ماه ۱۴۰۳ خواهیم پرداخت.
دغدغه پایان‌ناپذیر معیشت بازنشستگان
عدم تناسب مستمری و هزینه‌های تامین معیشت و درمان، عدم اجرای مصوبات مربوط به همسان‌سازی و ارائه خدمات رفاهی به بازنشستگان، عدم پرداخت سنوات(در خصوص معلمان بازنشسته ۱۴۰۲) و تهدید استقلال و منابع مالی صندوق‌های بازنشستگی از جمله مهمترین مطالبات گروههای مختلف بازنشستگان است. در حالیکه دولت ادعا می‌کند توانسته با اجرای متناسب‌سازی، بخشی از مطالبات بازنشستگان را پرداخت کند اما فعالان کارگری می‌گویند؛ افزایش مبلغ متناسب‌سازی بسیار ناچیز بود و حتی افزایش قیمتِ کالاهای اساسیِ این چند ماه اخیر را هم پوشش نداده است. در حالیکه تبلیغات گسترده‌ای بابتِ اجرای متناسب‌سازی انجام شد و بازنشستگان در انتظارِ افزایش متناسب‌تری بودند، این اتفاق نیفتاد و در نهایت شیوه‌ی اجرای متناسب‌سازی بسیاری از بازنشستگان را ناامید کرده است. در چنین شرایطی، دولت تنها حدود چهار میلیون تومان را به عنوان عیدی بازنشستگان در نظر گرفته است. مبلغی که به اذعان فعالان بازنشستگان، هزینه سه کیلو آجیل شب عید را هم تامین نمی‌کند!
بازنشستگان در ایران به‌ویژه در سالهای اخیر با چالش‌های اقتصادی و معیشتی شدیدی مواجه بوده‌اند. آمارها و پژوهش‌های انجام‌شده نشان می‌دهد که بخش بزرگی از بازنشستگان، به‌ویژه در سازمان تأمین اجتماعی، با مشکلاتی همچون پایین بودن مستمری‌ها، کاهش قدرت خرید، عدم اجرای صحیح همسان‌سازی حقوق، و بحران صندوق‌های بازنشستگی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
طبق گزارش‌های رسمی، حداقل حقوق بازنشستگان تأمین اجتماعی در سال ۱۴۰۳ حدود ۷ تا ۹ میلیون تومان بوده است، درحالی‌که خط فقر در شهرهای بزرگ مانند تهران بیش از ۳۰ میلیون تومان برآورد می‌شود. این اختلاف فاحش باعث شده که بسیاری از بازنشستگان برای تأمین هزینه‌های زندگی به شغل دوم روی آورند یا وابسته به حمایت‌های خانوادگی شوند.
طبق آمار سازمان برنامه و بودجه، حدود ۹۰ درصد منابع صندوق‌های بازنشستگی از بودجه عمومی تأمین می‌شود که نشان‌دهنده بحران مالی شدید این صندوق‌هاست. صندوق بازنشستگی کشوری و تأمین اجتماعی به دلیل افزایش تعداد مستمری‌بگیران و کاهش نسبت شاغلان به بازنشستگان، با کسری منابع مواجه هستند.
طرح همسان‌سازی حقوق بازنشستگان که قرار بود شکاف درآمدی میان بازنشستگان قدیمی و جدید را کاهش دهد، به‌صورت ناقص اجرا شده است. در برخی از صندوق‌ها مانند بازنشستگان فولاد و نفت، این همسان‌سازی اجرا شده اما در سازمان تأمین اجتماعی به دلیل مشکلات مالی با تأخیر و کاستی‌هایی همراه بوده است.
بازنشستگان تأمین اجتماعی، مخابرات، فولاد، زغال‌سنگ و صنعت نفت از گروه‌هایی هستند که بیشترین اعتراضات را برگزار کرده‌اند. خواسته‌های اصلی آنها شامل افزایش مستمری‌ها متناسب با تورم، اجرای صحیح همسان‌سازی، بهبود خدمات درمانی و شفاف‌سازی وضعیت صندوق‌های بازنشستگی است.
یکی از مشکلات جدی بازنشستگان، وضعیت نامناسب بیمه‌های درمانی است. بسیاری از بازنشستگان تأمین اجتماعی از کیفیت پایین خدمات درمانی و افزایش هزینه‌های دارو و درمان شکایت دارند. عدم پرداخت بدهی‌های تأمین اجتماعی به بیمارستان‌ها باعث شده که برخی مراکز درمانی از ارائه خدمات به بازنشستگان خودداری کنند.
معلمان بازنشسته و وضعیت نیروهای تبدیل وضعیت نشده آموزش و پرورش
معلمان بازنشسته، معلمان نهضت سوادآموزی در یک ماه گذشته باز هم اعتراضات و تجمعاتی را در مقابل وزارت آموزش و پرورش و سایر نهادهای حکومتی ترتیب دادند. معلمان بازنشسته ۱۴۰۲ به عدم دریافت حق سنوات خود معترض هستند و معلمان نهضت سوادآموزی در انتظار تبدیل وضعیت استخدامی خود پس از سال‌ها خدمت به عنوان نیروی خدمات آموزشی. با وجود برگزاری تجمعات گسترده به ویژه از سوی بازنشستگان فرهنگی، اما هنوز آنها پاسخ روشنی در خصوص مطالبات خود دریافت نکرده‌اند. بی‌توجهی به مطالبات معلمان درحالیست که بر اساس گزارش‌ها، تجمع مسالمت آمیز و صنفی تعدادی از معلمان بازنشسته که روز دوشنبه اول بهمن در برابر وزارت آموزش و پرورش گرد آمده بودند، با برخورد خشونت‌بار نیروهای انتظامی و امنیتی مواجه شد.
بر اساس گزارش‌های منتشر شده در کانال‌های مجازی معلمان، نیروهای امنیتی با اسپری فلفل قصد متفرق کردن تجمع‌کنندگان را داشتند و تعدادی از شرکت‌کنندگان در این تجمع از ناحیه چشم و گلو آسیب دیدند .
با وجود وعده دولت و به ویژه سازمان برنامه و بودجه برای پرداخت ۶۰ درصد باقیمانده از حق سنوات معلمان بازنشسته ۱۴۰۲ تا پایان بهمن ماه، هنوز خبری مبنی بر واریز این مبالغ منتشر نشده است. سنوات پایان خدمت فرهنگیان، مبلغی است که پس از بازنشستگی و به مدت حداکثر ۳۰ سال واریز می‌شود. این پاداش شامل حقوق یک ماه کامل بازنشستگی و مرخصی‌های ذخیره‌شده است.
علاوه بر معلمان بازنشسته که به عدم پرداخت مطالبات خود معترضند، یکی دیگر از گروههای معترض به عدم پیگیری مطالبات در ساختار آموزش و پرورش، معلمان نهضت سوادآموزی هستند. این نیروها که از استان‌های مختلف کشور به تهران و مقابل وزارت آموزش و پرورش آمده بودند، می‌گویند: هر کدام از ما سال‌ها سابقه کار سخت در مناطق روستایی، دورافتاده و گاهاً صعب‌العبور داریم؛ ما این سختی‌ها را به امید استخدام در آموزش و پرورش به جان خریدیم اما حالا دولت و مجلس برنامه‌ای برای استخدام ما ندارند. این معلمان که در زمره نیروهای خرید خدمات قرار می‌گیرند و نیروهای خرید خدمات در آموزش وپرورش 26 هزار نفر برآورد می‌شود، سال‌هاست که معترض به قانونی هستند که مجلس برای نهضتی‌ها تصویب کرد، قانونی که فقط نهضتی‌های قبل از سال 92 را شامل می‌شد و تعداد زیادی از افراد باتجربه در این راه از این قانون جاماندند. با وجود اینکه آموزش و پرورش اعلام کرده نیاز بسیار زیادی به نیرو دارد، قصد دارد تنها با برگزاری آزمون ماده 28 نیروهای خود را جذب کند و افرادی هم که در نهضت سوادآموزی سابقه دارند، تنها با شرکت در این آزمون و قبولی در آن می‌توانند جذب آموزش و پرورش شوند. گرچه وزارت آموزش وپرورش وعده استخدام این نیروها را داده1 اما فعلا اجرای این وعده به مهر 1404 موکول شده است.
پرستاران همچنان در میدان اعتراض
موج جدیدی از اعتراضات پرسنل و کادر درمان در شهرهای مختلف کشور آغاز شده است از جمله اعتراضات برگزار شده در بهمن ماه می‌توان به برگزاری تجمعات اعتراضی پرستاران و کارکنان بیمارستان میلاد تهران، پرستاران و کادر درمان بیمارستانهای مشهد و کرج و پرسنل فوریت‌های پزشکی شهرهایی چون بیرجند اشاره کرد.
محمد شریفی مقدم دبیرکل خانه پرستار در باره موج جدید اعتراضات پرستاران می‌گوید؛ علت اعتراض، موضوع معیشت وعدم اصلاح تعرفه‌های خدمات درمانی است. واقعیت این است که فضای صنف پرستاری کشور سال‌هاست که در موقعیت پرالتهابی قرار دارد.
به گفته این فعال پرستاری، راهی که سیستم حکمرانی نظام سلامت کشور پیش روی جامعه پرستاری قرار داده است، راهی است که اعتراض در قالب تجمع کم آسیب‌ترین واکنش به آن است. واکنش بدتر خروج جمعی قابل توجه پرستاران از این شغل یا ادامه دادن به خدمت در این شغل در خارج کشور و مهاجرت است که هردوی این پدیده‌ها در یکسال اخیر چند برابر شده است.
موج جدید اعتراضات پرستاران و کادر درمان در بیمارستانهای کشور در حالی صورت می‌گیرد که چند ماه پیش و در روز پرستار، دولت وعده افزایش دستمزد اضافه کاری از ۲۵ هزار تومان به ۸۰ تا ۸۵ هزار تومان و صدور مجوز استخدام ۱۱ هزار پرستار را داد. این در حالی است که به نظر می‌رسد این وعده‌ها عملیاتی نشده است.
رانندگان حمل ونقل جاده‌ای؛
کرایه‌های پایین و پرداخت کرایه صاحب بار از جیب راننده!
در یک ماه گذشته، رانندگان حمل ونقل جاده‌ای رانندگان تانکرهای حمل مواد نفتی که مقصد آنها بندر امام و عسلویه است، به دلیل نارضایتی از کرایه پایین، در گذرگاه مرزی پرویزخان قصر شیرین دست به اعتصاب زدند. این اقدام موجب توقف حمل‌ونقل مواد نفتی در این منطقه شد. اطلاع دقیقی از تعداد روزهای این اعتصاب در دست نیست اما اتحادیه تشکل‌های کامیونداران و رانندگان سراسر کشور که یک گروه مجازی است و از این اعتراضات حمایت کرده، اعلام کرده بود که تانکرداران در مرزهای باشماق، قصرشیرین، مریوان، گیلانغرب و کرند غرب نیز به این حرکت اعتراضی پیوسته‌اند. رانندگان خواستار افزایش کرایه‌ها و بهبود شرایط کاری خود هستند. با وجود تورم بالا در کشور و افزایش روزانه قیمت ها، نپرداختن به موقع کرایه های حمل کالا به رانندگان کامیون یکی از مشکلات طولانی مدت آنان است که با وجود طرح چند باره آن و درخواست های متعدد رانندگان برای برطرف شدن این معضل، همچنان تصمیم خاصی برای رفع این مشکل انجام نشده است. عدم دریافت به موقع کرایه‌های حمل کالا باعث شده که در بسیاری از موارد برای تسریع در امور، رانندگان از جیب خود هزینه‌های حمل که اختصاصا مربوط به صاحب کالاست را پرداخت کنند. یک راننده کامیون در این باره به «تین‌نیوز» گفته است: چرا رانندگان کامیون باید هزینه های حمل که اختصاصا مربوط به صاحب کالاست را از جیب خود و در حین بارگیری پرداخت کنند ولی موقع دریافت کرایه صاحب کالا یا شرکت حمل و نقل با دریافت شماره شبا ویا کارت عابر بانک رانندگان را روزها معطل پرداخت کرایه می کنند ؟! رانندگان معترض می‌گویند: آیا تکنولوژی نمی‌تواند این مشکلات را مرتفع سازد؟ آیا با وجود تکنولوژی به روز بانکی که تبادلات بانکی روزمره را به صورت الکترونیکی و در لحظه انجام می‌دهد، می‌بایستی رانندگان رابط مالی بین شرکت و صاحبان کالا باشند؟
تداوم اعتراضات کارکنان ارکان ثالث
در ادامه اعتراضات کارگران ارکان ثالث صنایع نفت و گاز کشور، تعدادی از آنها در بهمن ماه ۱۴۰۳ از بخش‌های مختلفی از جمله گچساران و بندرامام به مقابل نهاد ریاست جمهوری در تهران آمده بودند، خواستار رسیدگی به مطالبات خود شدند. مهمترین مطالبات آنها شامل اجرای صحیح طرح طبقه بندی مشاغل، برخورداری از مزایای رفاهی مشابه رسمی‌ها، پرداخت وام و تسهیلات و بالا رفتن سطح دستمزدهاست.
آبان ۱۴۰۳ کارگران ارکان ثالث پروژه‌های نفت و گاز امیدوار بودند با تغییر دولت و وزیران نفت و کار، سرانجام وضعیت بغرنج آنها نیز تغییر کند. آنها همان زمان در گفت‌وگو با روزنامه «اعتماد» فاش کردند حاصل ۱۲ جلسه با مسئولان روابط کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی از سال ۱۳۹۶ به بعد هیچ بوده و آنها خواسته‌های کارگران از جمله حق تشکل، حتی در قالب شورای اسلامی کار را نادیده گرفته‌اند. در گزارش روزنامه اعتماد آمده بود که از ۱۵ نماینده کارگران ارکان ثالث دو تن قطعی اخراج شده‌اند، پنج تن در انتظار دریافت حکم اخراج‌اند و هشت تن دیگر هم در صف هسته گزینش هستند، تا به کارگران دیگر پیام برسد میان بیکاری یا مطالبه دستمزد بیشتر یکی را انتخاب کنند.
شمار کارگران ارکان ثالث پروژه‌های نفت و گاز حدود ۱۲۰ هزار نفر برآورد می‌شود. این گروه از کارگران با قراردادهای موقت و به واسطه شرکت‌های پیمانکاری بیشترین نقش را در پروژه‌های نفت و گاز در مناطق جنوب دارند اما نسبت به کارگران قرارداد مستقیم و کارکنان رسمی وزارت نفت دستمزد کمتر دریافت می‌کنند و از مزایای مزدی شاغلان رسمی محروم‌اند.
جمع‌بندی
هر چه به روزهای پایانی سال نزدیک می‌شویم، کارگران بیشتری با وجود سازمان نایافتگی از حاشیه امن خود خارج می‌شوند و به صف معترضینی می‌پیوندند که در پایان سال خواستار رسیدگی به مطالبات خود هستند. کانون‌های بحران کارگری در حال گسترده شدن است و بخش‌های مختلف خدماتی از درمان تا آموزش و خدمات شهری تا بخش‌های استراتژیکی چون صنایع نفت و گاز و پتروشیمی و صنایع عظیم تولیدی کشور را در برگرفته است. سمت وسوی این اعتراضات در چنین شرایطی با وجود عدم سازماندهی نامشخص است. با این همه ماندن در میدان مطالبه‌گری تا حصول نتیجه و استفاده از تاکتیک‌هایی برای تحت فشار قرار دادن دولت و کارفرمایان به ویژه در آستانه مذاکرات مزدی، راهکارهای پیش روی مزدبگیران ایران است.
با این توضیحات در جدول پیش رو مهمترین اعتراضات کارگری و صنفی برگزار شده در دی ماه ۱۴۰۳ را مرور کرده‌ایم. با ذکر این نکته که ممکن است به دلیل محدودیت‌های ناشی از اطلاع‌رسانی، برخی از موارد در فهرست اعتراضات کارگری برگزار شده قرار نگرفته باشند.
1 https://iranestekhdam.ir/%D8%AC%D8%B0%D8%A8-%D9%86%DB%8C%D8%B1%D9%88%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%86%D9%87%D8%B6%D8%AA%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D9%88%D8%B1-%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%88%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%AA-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4-%D9%88-%D9%BE%D8%B1%D9%88%D8%B1%D8%B4
