بررسی وضعیت تشکلهای صنفی پرستاران: خانه پرستار؛ حزبی که تریبون صنفی شد

همزمان با شکل‌گیری سازمانی به نام “نظام پرستاری” برای پیگیری مطالبات پرستاران ، یک تشکل صنفی دیگر به نام “خانه پرستار” نیز فعالیت خود را آغاز کرد که گرچه از لحاظ وسعت و ظرفیت فعالیت تشکیلاتی با نظام پرستاری برابری نمی‌کرد اما توانست با موج مطالبات پرستاران همراه شود و با انعکاس صداهای شنیده نشده بدنه پرستاری، این حوزه را از نخبه‌گرایی محض خارج کرده و مشکلات آن را در پیوند با وضعیت و چالشهای فراروی مزدبگیران و جامعه کارگری کشور مورد پیگیری قرار دهد.

تارنمای داوطلب، در ادامه سلسله گزارشهای مربوط به ارزیابی وضعیت فعالیت تشکل‌های صنفی پرستاران، این بار به بررسی وضعیت فعالیت خانه پرستار خواهد پرداخت. تشکلی که در دو دهه فعالیت خود؛ سه رویکرد مهم را در عرصه پرستاری دنبال کرده است:

– توجه به مطالبات بدنه پرستاری
– افزایش روحیه مطالبه‌گری از طریق بالابردن آگاهی صنفی پرستاران
– پیگیری مطالبات پرستاری از طریق فشار بر سیاست‌گذاران
در گزارش پیش رو ضمن آشنایی با سازوکار تشکیلاتی خانه پرستار، به مرور فعالیت‌ها، مواضع و دستاوردهای این تشکل صنفی خواهیم پرداخت و سطح نمایندگی آن را مورد ارزیابی قرار خواهیم داد.

خانه پرستار؛

از تشکل صنفی تا حزب سیاسی!

«خانه پرستار» از سال ۸۱ با کسب مجوز از وزارت کشور فعالیت خود را به عنوان تشکلی صنفی-سیاسی آغاز کرده است. با این حال این تشکل که خود را در زمره تشکل‌های “مستقل” می‌داند، پس از تطبیق با قانون جدید احزاب رسما به عنوان یک حزب به فعالیت خود ادامه داد و از جمله تشکل‌هاییست که موفقیت در فعالیت‌های صنفی را به پشتوانه فعالیت سیاسی و حضور نمایندگان اصناف در سیاستگذاریهای کلان امکانپذیر می‌داند. از این نظر شاید بتوان خانه پرستار را با تشکیلات”خانه کارگر” مقایسه کرد، گرچه از لحاظ پراکندگی جغرافیایی، تعداد اعضاء و منابع و امکانات مالی گسترده، شباهتی میان این دو وجود ندارد اما به هر روی خانه پرستار نیز تمایل دارد با استفاده از ظرفیت‌های سیاسی، مطالبات صنفی پرستاران را در رده‌های کلان سیاستگذاری نمایندگی کند. با همین رویکرد، مروری بر سوابق خانه پرستار نشان می‌دهد که نمایندگان پرستاران در این تشکل صنفی- سیاسی در جهت‌گیری های سیاسی از اصلاح‌طلبان و احزاب میانه‌رو (مانند اعتدال و توسعه) حمایت می‌کنند. از جمله در انتخابات مجلس، ریاست جمهوری و شورای شهر به حمایت از کاندیداهایی می‌پردازد که از سوی طیف‌های اصلاح‎طلبان حمایت یا معرفی شده باشند. همچنین در دوره‌هایی که این احزاب کاندیدایی در انتخابات ریاست جمهوری داشتند، خانه پرستار با ایجاد یک شورای سیاستگذاری، مطالبات پرستاران را از رئیس جمهوری آینده مطرح کرده است.

پراکندگی و ساختار تشکیلاتی

بررسی سازوکار تشکیلاتی خانه پرستار از عملکرد حزبی این نهاد پرستاری حکایت دارد. هرچند که اساسنامه آن در پایگاه‌های اطلاع‌رسانی این تشکل صنفی موجود نیست اما اطلاعات در دسترس نشان می‌دهد که هيات موسس، شوراي مركزي، دبيركل، هبات اجرائی، بازرسان و اعضاء ، ساختار تشکیلاتی خانه پرستار را تشکیل می‌دهند. آخرین دوره انتخابات هیات مرکزی و بازرسین خانه پرستار در سال ۱۳۹۷ برگزار شد که طی آن هفت‌نفر به عنوان عضو اصلی شورای مرکزی و سه نفر به عنوان اعضای علی‌البدل انتخاب شدند. با وجود آنکه انتظار می‌رود ساختار تشکیلاتی یک نهاد صنفی در انتخاب اعضاء شورای مرکزی دموکراتیک عمل کند اما هسته اولیه این شورا در طول سالهای اخیر تغییر چندانی نکرده است. “محمد شریفی مقدم” ضمن آنکه در دوره‌های متوالی دبیر کل این سازمان بوده ، سخنگوی آن نیز هست و عمده مواضع خانه پرستار را در قالب مصاحبه‌ها و سخنرانی‌هایی منعکس می‌کند. بسیاری تمرکز قدرت و عدم چرخش آن در این تشکل پرستاری را ناشی از تفوق رویکرد حزبی و عمودی بر رویکرد صنفی و افقی در این تشکل می‌دانند که البته این دیدگاه، تا حدودی مورد تایید خانه پرستار نیز بوده است.

از تعداد اعضاء خانه پرستار اطلاعی در دست نیست، اما این تشکل هم‌اکنون در ۸ استان کشور شعبه دارد و افراد می‌توانند با پر کردن یک فرم عضویت ( در سایت خانه پرستار موجود است) و پرداخت مبلغ ۵۰ هزار تومان (سالانه) به عضویت خانه پرستار درآیند.كليه رده هاي پرستاري از كاردان پرستاري به بالا، دانشجو، تكنسين اطاق عمل، تكنسين بيهوشي، بهيار و كمك بهيار می‌توانند عضو خانه پرستار شوند و در انتخابات شورای مرکزی و بازرسی شرکت کنند. نوع قرارداد (اعم از رسمی، پیمانی،شرکتی و غیره) نیز ممانعتی در روند عضویت پرستاران ایجاد نمی‌کند. منابع مالی این تشکل چندان شفاف نیست (حداقل در پایگاههای اطلاع‌رسانی خانه پرستار منابع مالی آن به طور شفاف اعلام نشده است) اما شنیده‌ها نشان می‌دهد، منابع مالی خانه پرستار از محل پرداخت حق عضویت و کمک‌های مالی اعضای هیات موسس تامین می‌شود و به همین دلیل در مقایسه با ساختارهای تشکیلاتی چون نظام پرستاری؛ از منابع اندک و گستردگی کمتری برخوردار است.

اهداف تشکیلاتی

خانه پرستار در راستای فعالیت‌های تشکلیاتی خود چند هدف مهم را دنبال می‌کند. از جمله؛

– تلاش در جهت افزایش اگاهی اعضا در زمینه مسایل حرفه ای، اجتماعی وسیاسی روز جامعه : این مهم از طریق اطلاع‌رسانی در خصوص نقض حقوق صنفی پرستاران و ناکارآمدی سیاست‌های نظام سلامت بر عموم جامعه دنبال شده است.
– اعلام موضع در مسائل حرفه‌ای وسیاسی روز و مشارکت فعال در کلیه انتخابات وحمایت از نامزدهای مورد نظر در انتخابات رسمی کشور: خانه پرستار به عنوان یکی از احزاب همسو با اصلاح‌طلبان در انتخابات سیاسی کشور از مواضع این حزب حمایت می‌کند و در انتخابات نظام پرستاری نیز در سالهای گذشته در قالب ائتلاف “پرستاران عدالتخواه” تلاش کرده با به دست آوردن اکثریت آراء در انتخابات، سیاست‌های خود را دنبال کند.
– کوشش جهت افزایش اگاهی های حرفه ای، اجتماعی، فرهنگی ،علمی، آموزشی، صنفی وسیاسی اعضا با انتشار کتب ،مجلات، نشریات، سایت وکانال: علاوه بر مصاحبه اعضای شورای مرکزی و دبیرکل این تشکل صنفی با رسانه‌ها و انعکاس مواضع خانه پرستار در خصوص حقوق صنفی پرستاران؛ عمده فعالیت‌های رسانه‌ای خانه پرستار در این سالها از طریق سایت، کانال تلگرامی، تشکیل گروههایی برای اتحاد پرستاران در تلگرام و ایجاد صفحه در شبکه‌های اجتماعی چون اینستاگرام و فیسبوک صورت گرفته است.
– تلاش در جهت ارتقاء کیفی و کمی حرفه پرستاری به منظور ارتقاء سطح سلامت جامعه از طریق برگزاری دوره های آموزشی: اطلاعاتی از برگزاری دوره‌ها در دسترس نیست.
– تلاش در جهت ایجاد اتحاد وانسجام کادر پرستاری جهت رسیدن به اهداف ملی و حرفه ای: ایجاد و راه‌اندازی گروههای مجازی برای اتحاد پرستاران و بیان مشکلات آنها، حمایت از برگزاری تجمعات صنفی

علاوه بر موارد فوق، تلاش جهت برقراری عدالت همه جانبه در جامعه و همکاری با سازمان ها، تشکل ها و دستگاه های قانونی ، حمایت جهت تامین حقوق مادی ومعنوی ، حرفه ای و قانونی اعضا در چهار جوب قانون، تلاش جهت خود کفایی کشور و همکاری جهت استقرار مبانی اسلام، تلاش جهت ارتقاء سطح سلامت جامعه و برخورداری مردم از خدمات ایمن وسالم بهداشتی درمانی به عنوان نیاز اصلی جامعه، دفاع از آزادی های مشروع انسانی و تلاش در راستای تحقق اصل ۲۹ قانون اساسی از دیگر اهدافی است که خانه پرستار در برنامه‌های خود آنها را دنبال می‌کند.

موضع‌گیری ها و مطالبات خانه پرستار

چنانکه اشاره شد، خانه پرستار با وجود آنکه خود را یک تشکل حزبی می‌داند اما همواره ضمن پیگیری مطالبات صنفی پرستاران؛ یکی از منتقدان جدی سیاست‌های وزارت بهداشت در سالهای اخیر بوده‌ است. برگزاری یا حمایت از تجمعات صنفی برگزار شده، تشکیل گروههای مجازی برای سازماندهی مطالبات صنفی پرستاران ، انعکاس سریع مشکلات گروههای مختلف پرستاری و تحریم شرکت در مراسم روز پرستار (در اعتراض به بی‌توجهی به مطالبات پرستاران) از جمله اقدامات خانه پرستار بوده که هزینه‌هایی نیز برای فعالان این تشکل صنفی به دنبال داشته است. محمد شریفی مقدم، دبیرکل خانه پرستار با وجود آنکه خود در سه دوره عضو هیات مدیره نظام پرستاری تهران و در برهه‌ای قائم مقام این سازمان بوده، به دلیل فعالیت صنفی و حمایت از اعتراضات صنفی گسترده پرستاران در سال ۹۳، به تبعید شغلی محکوم شد. علاوه بر او تعداد دیگری از فعالان صنفی خانه پرستار نیز در پی اعتراض به بی‌توجهی به مطالبات پرستاران با محدودیت‌های شغلی یا تبعید به مراکز درمانی دیگر مواجه شده‌اند.

با اینهمه این برخوردها مانع از فعالیت خانه پرستار نشد و این تشکل در سایه یک ائتلاف تشکیلاتی با پرستاران سراسر کشور؛ همچنان مواضع منتقدانه خود را نسبت به سیاست‌های تبعیض آمیز وزارت بهداشت و نظام پرستاری حفظ کرد. در عین حال خانه پرستار که خود را یکی از مدعیان نمایندگی جامعه پرستاری کشور می‌داند، در سالهای گذشته تلاش کرده با ورود اعضایش به رده‌های مدیریتی نظام پرستاری به بحران‌های موجود در این حوزه پایان دهد. ائتلاف “پرستاران عدالتخواه” یکی از دو ائتلاف فراگیر پرستاران است که با حمایت خانه پرستار و با اعلام کاندیداتوری اعضای شورای مرکزی آن در دوره‌های اخیرِ انتخابات نظام پرستاری شرکت کرده و توانسته در برخی دوره‌ها اکثریت آراء را به دست آورد. این دستاورد صنفی-تشکیلاتی (برتری ائتلاف مورد حمایت خانه پرستار در انتخابات نظام پرستاری) در کنار انتشار مرتب مواضع خانه پرستار نسبت به چالشها و مشکلات جامعه پرستاری به بیشتر دیده شدن این تشکل صنفی در میان پرستاران کمک کرده است.

از جمله این مواضع و واکنش‌ها که مرتبا در رسانه‌های گروهی به آنها اشاره شده، انتقاد به اجرای طرح تحول سلامت و افزایش شکاف درآمدی بین پزشک و پرستار،اعتراض به عدم شفافیت در وزارت بهداشت و عدم نظارت بر هزینه‌کرد بودجه‌های تخصیص یافته به حوزه سلامت، اعتراض به اجرای برخی طرح‌ها از جمله تربیت بهیار یک ساله، تربیت پرستاربیمارستانی و طرح صلاحیت حرفه‌ای پرستاران، اعتراض به عدم تبدیل وضعیت پرستاران شرکتی و رواج قراردادهای موقت و ۸۹ روزه، اعتراض به کمبود پرستار و عدم جبران این کمبودها از طریق افزایش جذب پرستاران و اعتراض به عدم اجرای قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری و برخورداری مشمولین گروه پرستاری از مزایای قانون مشاغل سخت و زیان آور است.

خانه پرستار بارها تلاش کرده با انعکاس وضعیت بدنه جامعه پرستاری ، ضمن تشریح وضع موجود به ارائه راهکارهایی برای کاهش بحران‌های جامعه پرستاری نیز بپردازد. قانون‌گرایی و اجرای مقررات، فسادستیزی و مقابله با تبعیض ساختاری در نظام پرداخت و حفظ امنیت شغلی از طریق جذب مستقیم پرستاران از جمله راهکارهای این تشکل صنفی برای کاهش بحران‌های جامعه پرستاری بوده است. نامه‌نگاری، برگزاری تجمع صنفی، انعکاس رسانه‌ای و برگزاری کمپین بعضی از اقدامات خانه پرستار برای رسیدگی به این مطالبات بوده که البته در بسیاری از بخش‌ها بی‌پاسخ مانده است.

جایگاه خانه پرستار در میان پرستاران

گرچه رصد گروههای مجازی نشان می‌دهد که خانه پرستار و اعضای هسته مرکزی آن به دلیل انتقادات بی‌پرده و صریح از نظام بهداشت و درمان کشور و بیان پرتکرار مطالبات پرستاران، از محبوبیت نسبتا مطلوبی در میان پرستاران برخوردارند، اما معمولا از سوی سه طیف با نظرات و انتقاداتی نسبت به شیوه فعالیت خود مواجه بوده‌اند:

1- گروهی که فعالیت حزبی و سیاسی خانه پرستار را مغایر با پیگیری منافع صنفی پرستاران می‌دانند.

2- گروهی که معتقدند با وجود بیان چالشها و مطالبات جامعه پرستاری از سوی خانه پرستار، تاکنون بسیاری از مطالبات پرستاران به نتیجه نرسیده و این تشکل در نمایندگی مطالبات جامعه پرستاری ناکام مانده است.

3- گروهی که فقدان منابع وامکانات را مانعی برای فعالیت گسترده خانه پرستار می‌بینند.

تجمیع دیدگاه این سه طیف در کنار دیدگاه بدنه مطالبه‌گر جامعه پرستاری نشان می‌دهد که گرچه خانه پرستار توانسته با موضع‌گیری های به موقع به عنوان تریبون جامعه پرستاری در انعکاس خواست‌ها و مطالبات موفق‌تر از سایر تشکل‌ها عمل کند، اما در بحث پیگیری مطالبات به دلایلی از جمله سرگردانی میان اتخاذ رویکرد حزبی یا صنفی، فقدان سازماندهی موثر و نظام‌مند بدنه معترض پرستاران ، عدم تمرکز بر بسیج نیروها و کمبود قدرت لابی‌گری در سطوح سیاست‌گذاری، نتوانسته به دستاوردهای عمده‌ای دست یابد. نمونه آن عدم اجرای قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری پس از ۱۵ سال یا متوقف نشدن طرح‌های ضدپرستاری چون طرح صلاحیت حرفه‌ای پرستاران، طرح تربیت پرستار بیمارستانی و با طرح پرستار شرکتی است که با وجود انعکاس گسترده گزارشها و خبرهای آن از سوی خانه پرستار، تغییری در روند آنها صورت نگرفته است. این در حالیست که خانه پرستار دلیل بی‌توجهی به مطالبات پرستاران را در سلطه سیستم پزشک‌سالار بر سازوکار مدیریتی وزارت بهداشت و عدم همراهی بخش بزرگی از بدنه به دلیل فقدان امنیت شغلی با جنبش مطالبه‌گری پرستاران می‌داند.