مروری بر مهمترین اعتراضات کارگران در اردیبهشت ۱۴۰۲: یکصدا برای “دستمزد” و “معیشت”

تارنمای داوطلب: برای فعالان کارگری در بسیاری از نقاط جهان، ماه می (اردیبهشت) به معنای تجدید حیات دوباره جنبش کارگری است. به همین دلیل برگزاری تجمعات، گردهم‌آیی‌ها و کنفرانس‌هایی از سوی تشکل‌ها، سندیکاها و فدراسیون‌های کارگری برای بازخوانی تجربیات و تبیین چشم‌انداز پیش رو، رویه‌ای مرسوم برای گرامیداشت روز جهانی کارگر است. در ایران اما اردیبهشت امسال ماه رکوردشکنی اعتراضات کارگری بود. مروری بر خبرهایی که از اعتصابات و اعتراضات کارگری در اردیبهشت ۱۴۰۲ منتشر شده، نشان‌دهنده آن است که کارگران، مزدبگیران و بازنشستگان ایرانی تقریبا همه روزه در اعتراض به شرایط سخت معیشیتی و دستمزدهای ناعادلانه به میدان آمده‌اند. جمع‌آوری لیستی از اعتراضات و کنش‌های میدانی برگزار شده در سایت‌ها و رسانه‌های اجتماعی، گویای این نکته است که مزدبگیران و مستمری‌بگیران در سطوح مختلف تلاش کرده‌اند با اعتراضات میدانی، مجازی و گاه اعتصابات طولانی‌مدت، مطالبات خود را به گوش مسئولان و افکار عمومی برسانند. در این میان بیشترین کنش‌های میدانی و مجازی در اردیبهشت ماه به ترتیب فراوانی، گستردگی و پراکندگی جغرافیایی توسط گروههای زیر انجام شده است:

– کارگران پروژه‌ای صنایع نفت، گاز و پتروشیمی
– بازنشستگان و مستمری‌بگیران تامین اجتماعی
– بازنشستگان مخابرات
– معلمان
– پرستاران و کادر درمان

مهمترین مطالبات این گروهها عبارت بود از؛

– افزایش دستمزد و پرداخت معوقات حقوقی شاغلان
– افزایش مستمری و حمایت‌های اجتماعی برای بازنشستگان
– اجرای کامل قوانین و مقررات ( مانند اجرای کامل و همگانی رتبه‌بندی معلمان، اجرای صحیح قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری و پرداخت فوق‌العاده کادر درمان، اجرای

مزدبگیران عمدتا از سه روش برای پیگیری مطالبات خود استفاده کردند:

تجمع: تجمعات بازنشستگان تامین اجتماعی و بازنشستگان مخابرات نمونه‌ای از گسترده‌ترین تجمعات کارگری برگزار شده در اردیبهشت ماه بود.
اعتصاب: اعتصابات گسترده کارگران پروژه‌ای نفت، نقطه عطفی در اعتصابات یک ماهه اخیر بود که دست کم برای مدت ۱۵ الی ۲۰ روز ادامه داشت.
کنش‌های مجازی: صدور بیانیه، فراخوان و انتشار قطعنامه تشکلهای صنفی و مدنی مستقل ایران به مناسبت روز معلم و اول ماه می روز جهانی کارگر

مروری بر مهمترین اعتراضات اردیبهشت ماه؛

کارگران پروژه‌ای نفت، گاز و پتروشیمی

چنانکه اشاره شد یکی از گسترده‌ترین اعتراضات کارگری در اردیبهشت ۱۴۰۲ توسط کارگران پروژه‌ای نفت، گاز و پتروشیمی سامان داده شد. اول اردیبهشت امسال بود که اعتصابات زودهنگام و گسترده کارگران پروژه‌ای مناطق نفت، گاز و پتروشیمی با فراخوان کمپین مزدی ۱۴۰۲ کارگران پروژه‌ای آغاز شد. کمپین کارگران پروژه‌ای که در ۴ سال گذشته همه ساله با ارائه لیست دستمزدی بر اساس موقعیت شغلی و تخصصی کارگران در آستانه تابستان شروع به کار می‌کرد، امسال و در پی گسترده شدن اعتراضات کارگری به مصوبه مزدی شورای عالی کار و تعیین سقف افزایش ۲۷ درصدی دستمزد سالانه کارگران، کمی زودتر و با گستردگی بیشتری آغاز شد. در بیانیه کمپین ۱۴۰۲ آمده بود که با توجه به عدم رسیدگی پیمانکاران و کارفرمایان به مطالبات مزدی کارگران و موافقت نکردن آنها با افزایش دستمزد کارگران مطابق لیست اعلامی کمپین( به میزان ۷۹ درصد)، از روز اول اردیبهشت ماه کارگران پروژه‌ای موظفند با تحویل وسایل کار و تخلیه پروژه‌ها تا زمان به نتیجه نرسیدن مطالبات و قبول شرایط کمپین از سوی کارفرمایان، پروژه‌ها را ترک کنند و به خانه‌های خود بازگردند. به این بیانیه لیست سه صفحه‌ای از حداقل دستمزد تعیین شده توسط کمپین برای موقعیت‌های شغلی مختلف در پروژه‌های نفت و گاز و پتروشیمی، ضمیمه شده بود.

به این ترتیب از نخستین روز اردیبهشت ماه، دهها پروژه پیمانکاری به کمپین پیوستند. صفحات مجازی کمپین که وظیفه اطلاع‌رسانی در خصوص جزییات اعتصاب را بر عهده داشتند، تا روز سوم اردیبهشت ماه از پیوستن کارگران پروژه‌ای از حدود نود واحد پیمانکاری به کمپین خبر دادند. هر چند که صفحات مجازی کمپین بارها با حملات سایبری از دسترس خارج شد اما تقریبا تا نیمه اردیبهشت اعتصابات کارگران پروژه‌ای نفت، گاز و پتروشیمی با محوریت چند استان از جمله بوشهر، خوزستان و کرمان در جریان بود. نکته جالب اینکه با وجود آنکه کمپین فاقد سازوکاری همچون انجمن یا نهاد صنفی برای سازماندهی مطالبات است و به دلیل محدودیت‌های فراروی ایجاد تشکل‌های صنفی در ایران و بویژه در این مناطق، صرفا با محوریت شبکه‌های دوستی و همکاری و به صورت غیررسمی به فعالیت سالانه خود ادامه می‌دهد؛ صدها کارگر از پروژه‌های مختلف با ترک پروژه‌ها به این اعتصابات پیوستند. با وجود این سطح از مشارکت، اما همچنان از دستاوردها و نتایج کمپین ۱۴۰۲ اطلاع دقیقی در دست نیست. تا قبل از آنکه صفحات مجازی کمپین در پی حملات سایبری از دسترس خارج شوند، بخشی از گزارش‌ها از قبول شرایط کمپین از سوی تعداد کمی از پیمانکاری‌ها خبر می‌دادند، اما از نیمه اردیبهشت و با مسدود شدن کانال‌ها و صفحات اطلاع‌رسانی و انتشار خبر بازداشت 8 تن از گردانندگان کمپین ، از روند به نتیجه رسیدن مطالبات اطلاعات مستندی منتشر نشده است.

بازنشستگان تامین اجتماعی

در کنار اخبار مربوط به اعتصابات کارگران پروژه‌‌ای که در اردیبهشت ماه به سرتیتر اصلی خبرها تبدیل شد، بازنشستگان تامین اجتماعی نیز در ادامه کنش‌های میدانی خود خیابان را رها نکردند. تجمعات بازنشستگان تامین اجتماعی با پراکندگی بیشتری در شهرهایی چون شوش، رشت، اهواز و کرمانشاه برگزار شد. این بازنشستگان افزایش ۲۷ درصدی مصوب شورایعالی کار برای حداقل دستمزد و افزایش ۲۱ درصدی سایر سطوح مزدی را ناکافی می‌دانند. دلیل اصلی اعتراض بازنشستگان این است که درصدهای اعلام شده برای افزایش مزد و مستمری سالانه، هیچ تناسبی با تورم و سبد معیشت ندارد و به شدت ناکافی‌ست. بی‌توجهی به مطالبات و خواسته‌های بازنشستگان تامین اجتماعی در حالی ادامه دارد که بحران‌های اقتصادی ناشی از عدم تناسب درآمد با هزینه‌های جاری زندگی روزمره، بسیاری از مستمری‌بگیران را حتی پس از سن بازنشستگی مجبور کرده تا مجددا به بازار کار بازگردند و به سختی به دنبال منابع دیگری برای گذران زندگی روزمره و تامین هزینه‌های درمان باشند.

بازنشستگان مخابرات

علاوه بر بازنشستگان تامین اجتماعی، اعتراضات بازنشستگان مخابرات نیز با شدت و گستردگی بیشتری در یک ماه گذشته ادامه یافت. گرچه عمده این اعتراضات در قالب «دوشنبه‌های اعتراض» ساماندهی می‌شد اما در برخی شهرها، تقریبا هر دو تا سه روز یکبار تجمع اعتراضی بازنشستگان مخابرات برگزار می‌شد. در تهران این اعتراضات با بازداشت چند تن از فعالانی همراه شد که در مقابل وزارت ارتباطات تجمع کرده بودند. عدم اجرای مفاد اداری و رفاهی آیین نامه استخدامی و پرسنلی ۸۹ از جمله دلایل اعتراض این بازنشستگان است. از دیگر خواسته‌های این بازنشستگان، اجرای بی‌کم و کاست بیمه تکمیلی درمان طبق تعهدات داده شده در زمان واگذاری و خصوصی‌سازی مخابرات است.  آن‌ها همچنین به افزایش ۳۰درصدیِ سهم بازنشستگان مخابرات برای برخورداری از بیمه تکمیلی اعتراض دارند. طبق آیین‌نامه داخلی سرپرست نیروی انسانی مخابرات ایران سهم بیمه تکمیلی بازنشستگان از ۸۰ به ۲۰ (۸۰ درصد سهم شرکت و ۲۰ درصد سهم بازنشسته) به ۵۰ – ۵۰ تبدیل شده است.  اعتراضات این گروه از بازنشستگان حداقل در دو سال گذشته به تناوب ادامه داشته و با وجود وعده‌هایی از سوی مسئولین برای رسیدگی به این مطالبات، کماکان به نتیجه نرسیده است.

معلمان

اردیبهشت برای معلمان نیز ماه پرسروصدا و خبرسازی بود. از احضار، پرونده‌سازی و بازداشت فعالان صنفی در آستانه روز جهانی کارگر تا برگزاری تجمع سراسری به دعوت شورای هماهنگی در روز نوزده اردیبهشت که در اعتراض به تداوم مسمویت‌های سریالی دانش‌آموزان دختر در برخی مدارس، اجرای ناقص رتبه‌بندی و بازداشت و سرکوب فعالان صنفی صورت گرفت و حواشی زیادی داشت. عکس‌ها و ویدئوهای دریافتی از این تجمع نشان می‌داد که همچنان سطح مشارکت بدنه صنفی معلمان در کنش‌های میدانی بالا نیست، با این حال شورای هماهنگی تشکل‌های صنفی فرهنگیان با اشاره به پراکندگی تجمعات اعلام کرد که معلمان در بیش از بیست شهر کشور در این تجمعات شرکت کرده‌اند. این در حالیست که معلمان تهرانی که قرار بود در مقابل مجلس تجمع کنند، به دلیل محدودیت‌های امنیتی از برگزاری هرگونه تجمعی بازماندند. علاوه بر این تجمع سراسری، گروه دیگری از معلمان که در مدارس خارج از کشور مشغول به کار بودند، به دلیل عدم پرداخت معوقاتی که از سال ۱۳۹۷ باقی مانده، در مقابل وزارت آموزش و پرورش تجمع کردند.

با وجود پویا بودن جریان مطالبه‌گری در میان معلمان، اما همچنان دولت پاسخ روشنی به مطالبات آنها نداده است. وزارت آموزش و پرورش مدتها پس از استعفای یوسف نوری (وزیر)، با سرپرست اداره می‌شود و با وجود دادن وعده‌هایی برای اصلاح نظام پرداخت‌ و اجرای کامل رتبه‌بندی همچنان بسیاری از مطالبات بی‌پاسخ مانده است. این در حالیست که با بازداشت و پرونده‌سازی برای تعدادی از سرشناس‌ترین فعالان صنفی و در پی آن افزایش چالش‌های درونی، عملا امکان سازماندهی مطالبات حقوقی معلمان به نحوی که ساختار قدرت را مجبور به پاسخگویی کند، از تشکل‌ها و کانون‌های صنفی معلمان سلب شده است.

پرستاران

در میان گروه‌های صنفی، پرستاران نیز همچنان در خط مقدم اعتراضات صنفی قرار دارند. به نحوی که در اردیبهشت ماه نیز برگزاری تجمعات پراکنده در برخی شهرها در دستور کار برخی گروههای پرستاری و کادر درمان از جمله پرسنل اورژانس قرار گرفت. با وجود اجرای قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری پس از ۱۵ سال اما فعالان پرستاری می‌گویند آنچه نهایی شده، چیزی نیست که مورد قبول پرستاران باشد.. به گفته آنها در آیین نامه اجرایی این قانون به جای ریز کردنِ خدمات، بیش از صد بخش مختلف را یکی کرده‌اند و به این ترتیب در حق پرستاران اجحاف می‌کنند. برخی از فعالان پرستاران، این تعرفه‌گذاری نه تنها تاثیری بر وضعیتِ پرستاران نخواهد گذاشت بلکه محدودیت‌هایی را هم برای آن‌ها ایجاد خواهد کرد. به گفته آنها  با اجرای ناقصِ این قانون می‌خواهند این ابزار را ازدست پرستاران بگیرند و آن‌ها را ساکت کنند.

در کنار اجرای عادلانه تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری که مطالبه جدی کادر پرستاری است، گروههایی از پرسنل اورژانس نیز دراردیبهشت ماه در اعتراض به عدم پرداخت مطالبات مزدی و مزایای خود تجمعاتی را در مراکز بیمارستانی و درمانی برخی از شهرها برگزار کردند که البته پاسخ روشنی به این مطالبات داده نشده است.

صدور قطعنامه تشکل‌های صنفی و مدنی به مناسبت اول ماه می و روز معلم

همزمانی اردیبهشت ماه با روز جهانی کارگر و روز معلم در ایران برای فعالان کارگری که برای برگزاری مراسم روز اول ماه می با محدودیت‌های حکومتی روبرو هستند، همواره با چالش‌هایی همراه است. امسال نیز همچون سالهای گذشته و حتی با سخت‌گیری بیشتر، امکان برگزاری مراسم یا راهپیمایی به مناسبت اول ماه می وجود نداشت. به همین دلیل جمعی از تشکل‌های صنفی و مدنی که در میانه اعتراضات اجتماعی ایرانیان در پاییز و زمستان سال گذشته و در همبستگی با این اعتراضات قطعنامه مطالبات حداقلی 20 تشکل صنفی و مدنی را منتشر کرده بودند، با انتشار قطعنامه‌ تازه‌ای به مناسبت بزرگداشت روز جهانی کارگر، ضمن اعلام همبستگی با اعتراضات کارگران پروژه‌ای نفت که از ابتدای اردیبهشت در اعتصاب بسر می‌بردند، اعلام کردند که «با توجه به کل شرایط و اوضاع و احوال اقتصادی و اجتماعی و سیاسی حاکم بر کشور، طبقه کارگر ایران  با قرار گرفتن در مرکز ثقل تحولات سیاسی آتی، قادر خواهد شد افق رهائی بخش و تاریخی خود را بطور حداکثری به پیش برد.» تشکل‌های امضاکننده در ذیل این قطعنامه 12 مطالبه صنفی و مدنی از جمله آزادی زندانیان سیاسی، تامین ایمنی کار، امنیت شغلی و افزایش فوری حقوق کارگران، معلمان، کارمندان را خواستار شده بودند.

شورای هماهنگی تشکلهای صنفی فرهنگیان ایران، اتحاد بازنشستگان، شورای سازماندهی اعتراضات کارگران پیمانی نفت، شورای سازماندهی اعتراضات کارگران غیر رسمی نفت( ارکان ثالث)، صدای مستقل کارگران گروه ملی فولاد ایران(اهواز)، شورای کارگری بازنشستگان سازمان تامین اجتماعی(بستا)، سندیکای کارگران شرکت نیشکر هفت تپه ،کمیته پیگیری ایجاد تشکل‌های کارگری ایران، انجمن صنفی کارگران برق و فلز کرمانشاه، ندای زنان ایران، شورای بازنشستگان ایران، کمیته هماهنگی برای کمک به ایجاد تشکل‌های کارگری، کانون مدافعان حقوق کارگر و سندیکای نقاشان استان البرز، 15 گروه/تشکلی هستند که این قطعنامه را امضا کرده‌اند که بسیاری از آنها در حال حاضر فاقد سازوکار تشکیلاتی رسمی هستند و اغلب به صورت غیررسمی و مجازی فعالیت می‌کنند.

جمع‌بندی

با مروری بر لیست بلندبالای تجمعات و کنش‌های اعتراضی که در دو ماه ابتدایی سال ۱۴۰۲ در جریان بوده، به نظر می‌رسد که گروههای زیادی از میان مزدبگیران در معرض بحران‌های اقتصادی ناشی از عقب‌ماندگی دستمزد از معیشت قرار گرفته‌اند و متعاقب این بحران‌ها روند مطالبه‌گری در حال گسترش است. با این حال خطر فرسایشی شدن این کنش‌های پراکنده به دلیل عدم پاسخگویی دولت و ایجاد محدودیت توسط حاکمیت برای انسداد فعالیت تشکیلاتی، بیش از پیش احساس می‌شود. در چنین شرایطی، استفاده از تاکتیک‌هایی که به افزایش ظرفیت و قدرتیابی بیشتر مزدبگیران منجر شود باید در دستور کار فعالان کارگری و صنفی قرار بگیرد. بازخوانی تجربیات گذشته، ارزیابی دقیق موقعیت کنونی، شناسایی ظرفیت‌های مغفول مانده واقعی و مجازی و تاکید دوباره بر ضرورت سازماندهی تشکیلاتی از هر طریقی از جمله مواردی است که می‌تواند به پویایی و ضدفرسایشی شدن جنبش کلان مطالبه‌گری کمک کند.

در این جدول  مهمترین اعتراضات کارگری و صنفی برگزار شده در اردیبهشت ۱۴۰۲ را مرور خواهیم کرد. با این توضیح که ممکن است بدلیل محدودیت‌های ناشی از اطلاع‌رسانی فراگیر، بسیاری از موارد در لیست اعتراضات کارگری برگزار شده قرار نگرفته باشند.