زنده‌سوزی کارگران در مناطق گرمسیر و سکوت قانون

به گزارش داوطلب؛ طی یک ماهه اخیر صدها نفر از کارگران شاغل در پروژه‌های نفت و پتروشیمی در مناطق جنوبی ایران دچار گرمازدگی شده و بنابر گزارش منابع کارگری، چندتن از این کارگران در اثر این گرمازدگی جان خود را از دست داده‌اند. از جمله “عبدالرزاق سیمریان” یکی از کارگران پیمانی طرح توسعه فاز دو پالایشگاه آبادان که ششم مرداد بر اثر شدت گرما و کار در محیط با رطوبت بالای ۹۰ درصد جان باخت. او به دلیل فشار کاری بالا توسط کارفرما و عدم تعطیلی کار در گرمای طاقت فرسا بر اثر تشنج و ایست قلبی جانش را از دست داد. در پی بالارفتن آمار کارگرانی که در اثر گرمازدگی دچار بیهوشی شده و به مراکز درمانی منتقل شدند؛ کارگران بخش‌های مختلف صنایع نفت، گاز و‌ پتروشیمی در مراکز و پروژه‌ها از کارفرمایان خواسته‌اند تا در روزهایی که درجه گرما و درصد رطوبت هوا بسیار بالاست ساعات کاری را به ۶ ساعت کاهش دهند اما تاکنون پاسخی از کارفرمایان دریافت نکرده‌اند. کارگران می‌گویند که پیمانکاران ارزشی برای جان کارگر قائل نیستند. کار سخت و طولانی در هوای گرم و طاقت‌فرسا، صدها کارگر را راهی بیمارستان کرده اما هیچ پیمانکاری حاضر به تعطیل کردن کار تحت هیچ شرایطی نیست.این در حالیست که گرمای هوای در مناطق جنوبی حداقل تا سه ماه آینده ادامه دارد.

علیرضا میرغفاری (رئیس هیئت مدیره انجمن صنفی کارگری پالایشگاه دهم مجتمع گاز پارس جنوبی)؛ انجمنی که کمتر از یک سال پیش و در پی اعتراضات صنفی کارگران مناطق نفت و گاز شکل گرفته و همچنان با موانع زیادی برای پیگیری مطالبات صنفی کارگران روبروست؛ در گفتگو با خبرگزاری کار ایران (ایلنا) در خصوص وضعیت این روزهای کارگرانی که در مناطق گرمسیر کار می‌کنند، گفته است: فشارِ کارِ زیاد در هوای شرجی و دمای بالا به خصوص در کارهای سنگین، یعنی کارهایی مثل جوش‌کاری و برش‌کاری و کار در ارتفاعات، به شدت انرژیِ کارگران را تحلیل می‌برد. به همین دلیل نیاز است که هر چند ساعت یکبار کارگران ریکاوری شوند یا مایعاتِ لازم به بدنشان برسد اما این اتفاق نمی‌افتد.

او به محدودیت‌های فراروی فعالیت انجمن‌های ایمنی و بهداشت کار برای فشار بر کارفرمایان جهت توقف کار در پی تشدید گرمای هوا هم اشاره کرده و گفته است: کمیته‌های حفاظت فنی و ایمنی بهداشت باید در این مورد تشکیل و راهکارهایی برای این وضعیتِ کارگران ارائه دهند اما در عمل چنین نمی‌شود. کارگران در هوای گرم به همان سختیِ قبل کار می‌کنند و قوانینی که قرار است کارگران را از چنین وضعیتِ خطرناکی نجات دهد، به کارشان نمی‌آید.

خلاء قانونی در رابطه با کار در مناطق گرمسیر

اما قوانینی که میرغفاری به آن اشاره می‌کند، کدام قوانین هستند؟! جستجویی در منابع موجود نشان می‌دهد که در حال حاضر ستاد مدیریت بحران، وزارت بهداشت و سازمان محیط زیست متولیان موضوع نوسانات دمایی و آب وهوایی و صدور دستورالعمل‌های مربوط به آن هستند. این در حالیست که خصوص محیط‌های کار؛ این وظیفه و تکلیف وزارت کار است که باید دستورالعملی به خصوص برای کار در مناطق گرمسیر تعیین کند.

در حال حاضر دستورالعمل خاصی برای شرایط بد آب وهوایی و تعیین میزان دمایی که به تعطیلی کار اشاره کند، وجود ندارد جز اینکه بارها تاکید شده که کار کردن در یک محیط با دمای بالای ۵۰ درجه می‌تواند آسیب‌رسان باشد. قانون کار در این خصوص سکوت کرده است و تنها در سه ماده ۸۵، ۹۱ و ۹۳ این قانون، تامین حفاظت و سلامت و بهداشت کارگران در محیط کار بر عهده کارفرمایان گذاشته شده است.

رعایت دستورالعمل‌هایی که از طریق شورای عالی حفاظت فنی (جهت تأمین حفاظت فنی) و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی (جهت جلوگیری از بیماری حرفه‌ای و تامین بهداشت کار و کارگر و محیط کار) بر اساس ماده 85، برای صیانت از نیروی انسانی و منابع مادی کشور ضروری است.

کارفرمایان و مسئولان کلیه واحدهای موضوع ماده ۸۵ مکلف هستند «بر اساس مصوبات شورای عالی حفاظت فنی برای تامین حفاظت و سلامت و بهداشت کارگران در محیط کار، وسایل و امکانات لازم را تهیه و در اختیار آنان قرار داده و چگونگی کاربرد وسایل فوق‌الذکر را به آنان بیاموزند و در خصوص رعایت مقررات حفاظتی و بهداشتی نظارت کنند.»

در ماده ۹۳ نیز آمده است: «به منظور جلب مشارکت کارگران و نظارت بر حسن اجرای مقررات حفاظتی و بهداشتی در محیط کار و پیشگیری از حوادث و بیماری‌ها در کارگاه‌هایی که وزارت کار و امور اجتماعی و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ضروری تشخیص دهند کمیته حفاظت فنی و بهداشت کارتشکیل خواهد شد.»

بنابراین در قانون کار به صورت مشخص و مصرح به ضرورت توقف کار و یا تغییر ساعات کار در مناطق گرمسیر اشاره مستقیمی نشده است. حتی در میان دستورالعمل‌های صادر شده از سوی وزرات بهداشت به عنوان یکی از متولیان تبیین دستورالعمل‌های مرتبط با سلامت_همچون دستورالعمل تنش‌های حرارتی1_ به تنش‌های دمایی اثرگذار بر وضعیت جسمانی کارگرانی که در محیطی غیر از کارگاههای بسته و در فضای باز فعالیت می‌کنند، توجه نشده است. کارشناسان ایمنی و بهداشت کار معتقدند در چنین شرایطی، تنها می‌توان با کنترل و کاهش ساعات کار، توقف فعالیت در ساعات تشدید گرما، استفاده از لباس‌های مخصوص و آموزش کارگران برای جلوگیری از گرمازدگی، از سلامت آنان حفاظت کرد.

نقش واحدهای ایمنی و بهداشت کار در تدوین قوانین

شوراي عالي حفاظت فني و بهداشت کار یکی از مراجعی است که می‌تواند در خصوص موضوعات مرتبط با تنش‌های دمایی و شرایط آب و هوایی حاکم بر وضعیت کارگران در حین کار اظهارنظر کارشناسی کند. با این حال هنوز در دستورالعمل‌های ایمنی و بهداشت کار نیز، راهکار قابل استنادی برای افزایش ایمنی فعالیت کارگران در محیط‌های گرمسیر پیشنهاد نشده است.

اگر کشته شدن کارگران را در اثر گرمازدگی نوعی حادثه کار در نظر بگیریم؛ بر اساس تعریف؛ حادثه ناشی ازکار مطابق قانون تامین اجتماعی، شامل حوادثی است که در حین انجام وظیفه براي بیمه شده اتفاق میافتد. مقصود از حین انجام وظیفه تمام اوقاتی است که بیمه شده در کارگاه یا موسسات وابسته یا ساختمانها و محوطه آن مشغول کار باشد.

در این میان، خطر (مخاطره)، شامل هرعاملی می‌شود که پتانسیل صدمه زدن به فرد را داشته باشد.

دستورالعمل‌های ایمنی و بهداشت کار نیز عوامل زیان‌آور محیط کار را عواملی می‌دانند که در محیط کار باعث اختلال در سطح سلامت جسمانی افراد در کوتاه مدت و بلند مدت می‌شود و شامل مواردی چون عوامل زیان‌آور فیزیکی، شیمیایی، روانی، بیولوژیکی،ارگونومیکی و مکانیکی محیط کار است. در همین دستورالعمل‌ها، اشاره‌هایی به هوای محیط کار و گرما و سرمای حاکم بر این محیط شده است اما بازهم مشخص نیست، مقصود از محیط کار؛ صرفت کارگاههای بسته است یا کارگرانی که در محیط‌های باز تحت گرما و سرمای شدید مشغول به کار هستند نیز شامل این مراقبت‌ها می‌شوند.

کارشناسان ایمنی و بهداشت کار معتقدند تا زمانی که استانداردهای کار در محیط‌های گرمسیر و سردسیر به مصوبات شورای عالی حفاظت فنی ضمیمه نشود و وزارت کار به طور جدی به مسئله ورود نکند ، نمی‌توان از مرگ کارگران در اثر گرمای زیاد جلوگیری کرد. «ابوالفضل اشرف منصوری» رئیس کانون انجمن‌های صنفی مسئولین ایمنی و بهداشت کار کشور، پیش از این در گفتگویی با ایلنا صراحتا تاکید کرده بود که « طبق تمام دستورهای اجرایی ایمنی و بهداشت کار، باید کار در دمای بالای ۴۰ درجه متوقف شود؛ حتی اگر کارفرما یا پیمانکار به دلیلی مجبور باشد، که در دمای بالای ۴۰ درجه کارگران را به کار گیرد، باید به نحوی شیفت‌بندی کند که کارگران کمترین زمان را با هوا با دمای بالای ۴۰ درجه در تماس باشند»

شورای عالی حفاظت فنی با یک ترکیب کاملا حاکمیتی، اداره می‌شود. وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی رئیس آن است. معاون وزارت صنعت، جهاد کشاورزی، نفت، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، مدیران صنایع (دونفر) ، نماینده کارگر(دونفر) و مدیرکل بازرسی کار سایر اعضای این شورا را تشکیل می‌دهند. با وجود چنین ترکیبی، حضور تعداد کم نمایندگان کارگری ولو از تشکل‌های شبه‌حاکمیتی و بدون حضور تشکل‌ها و انجمن‌های مستقل ایمنی و بهداشت کار، عجیب نیست که موضوع تدوین قوانین و مقررات برای کارگران در مناطق گرمسیر مورد بی‌توجهی و غفلت قرار گیرد.

https://www.rrk.ir/Laws/ShowLaw.aspx?Code=21842
https://www.ilna.ir/fa/tiny/news-946662

1 در این دستوالعمل تنش‌های حرارتی تعریف و چگونگیِ پایش و اندازه‌گیریِ آن بیان شده و بعد در مورد کنترلِ این تنش‌ها و پیشگیری از عوارض آن صحبت شده است.