داوطلب وبسایت داوطلب
تارنمای داوطلب: در سراسر جهان، هوش مصنوعی با شتاب در حال ادغام در نظامهای آموزشی است. دولتها و شرکتهای فناوری وعدهٔ کارآمدی بیشتر، «یادگیری شخصیسازیشده» و تصمیمگیری مبتنی بر داده را میدهند. اما برای معلمان و اتحادیههای آنان، هوش مصنوعی پرسشهایی بسیار بنیادیتر مطرح میکند:
چه کسی آموزش را کنترل میکند؟
وقتی الگوریتمها میانجیِ فرایند تدریس و یادگیری میشوند، چه بر سر استقلال حرفهای، پاسخگویی دموکراتیک، برابری و حقوق کار میآید؟
برای مواجهه با این مسائل و ترسیم چشماندازی اتحادیهمحور برای آیندهای انسانمحور، «اتحادیه بین المللی آموزش» بیش از ۲۰۰ رهبر اتحادیهای، آموزگار و کارشناس از همهٔ مناطق جهان را در نخستین کنفرانس جهانی خود دربارهٔ هوش مصنوعی با عنوان «شکلدهی به آیندهٔ ما: پیشگامی اتحادیههای آموزشی برای هوش مصنوعی انسانمحور» گرد هم آورد. این کنفرانس در ۴ و ۵ دسامبر در بروکسل برگزار شد. شرکتکنندگان طی دو روز بررسی کردند که هوش مصنوعی چگونه آموزش و کار را دگرگون میکند و اتحادیهها چگونه میتوانند تضمین کنند که این نظامها به تقویت آموزش عمومی، دموکراسی و حرفهٔ معلمی بینجامند، نه تضعیف آنها.
فناوری ابزار است، اما انسان نویسنده است
در افتتاحیهٔ کنفرانس، اتحادیههای بلژیکی با سخنرانی مشترکی که مرزهای زبانی را درنوردید، از شرکتکنندگان در بروکسل استقبال کردند و نشان دادند که اتحادیهها در یک کشور چندزبانه چگونه برای مواجهه با حکمرانی داده، زیرساختها و استقلال معلمان در برابر فناوریهای نوین با یکدیگر همکاری میکنند.
موگوِنا مالولِکه، رئیس اتحادیهٔ بینالمللی آموزش، تأکید کرد که هوش مصنوعی هرگز نباید جایگزین رابطهٔ انسانیِ در قلب آموزش شود. او گفت:
«فناوری ابزار است، اما انسان نویسنده است. یک چتبات میتواند به یک پرسش پاسخ دهد، اما فقط صدای یک معلم است که میتواند بگوید: ‹من به تو ایمان دارم›. نوآوری باید در خدمت انسان باشد، نه اینکه او را تضعیف کند. هوش مصنوعی باید صدای ما را تقویت کند، نه جایگزین آن شود”.
ترسیم صحنه: هوش مصنوعی واقعی و پیامدهای آن
سخنرانی کلیدی مشترک پروفسور وِین هولمز از مؤسسهٔ آموزش دانشگاه کالج لندن و پروفسور کیونگمی لی از دانشگاه ملی سئول، مروری انتقادی بر چگونگی بهکارگیری هوش مصنوعی در آموزش و آنچه برای دانشآموزان، معلمان و جوامع در معرض خطر است ارائه داد.
هولمز تأکید کرد که بسیاری از ادعاهای کنونی دربارهٔ هوش مصنوعی در آموزش بر کارآمدی و «شخصیسازی» تمرکز دارند، اما اغلب هزینههای پنهان آن برای معلمان و یادگیرندگان را نادیده میگیرند. او نشان داد که هوش مصنوعی در بسیاری موارد نهتنها بار کاری معلمان را کاهش نمیدهد، بلکه آن را جابهجا میکند: زمان صرفِ طراحی دستورها، بررسی و بازنویسی خروجیها، مدیریت داده و حریم خصوصی، مواجهه با مخاطرات اخلاقی و پاسخ به تلاش دانشآموزان برای سوءاستفاده از ضعفهای هوش مصنوعی میشود. همزمان، برخی نظامهای آموزشی در حال آزمودن الگوهای «بدون معلم» یا «با کاهش نقش معلم» هستند که نگرانیهای جدی دربارهٔ استقلال حرفهای، پاسخگویی و کیفیت آموزش ایجاد میکند.
او همچنین بر هزینههای زیستمحیطی هوش مصنوعی و شکاف روبهگسترش «تقسیم دیجیتالِ هوش مصنوعی» میان کسانی که به سامانههای قدرتمند دسترسی دارند و کسانی که ندارند، تأکید کرد. بهگفتهٔ او، سواد معنادار در حوزهٔ هوش مصنوعی باید نهفقط بُعد فنی و کاربردی، بلکه بُعد انسانی را نیز دربر گیرد: درک هوش مصنوعی بهعنوان یک نظام اجتماعی ـ فنی با پیامدهایی برای حقوق، دموکراسی و سیارهٔ زمین.
پروفسور کیونگمی لی با تکیه بر پژوهشهای خود دربارهٔ اصلاحات «کتاب درسی دیجیتال مبتنی بر هوش مصنوعی» در کرهٔ جنوبی، سیاستهای دیجیتالیسازی گسترده و از بالا به پایین را تشریح کرد. این ابتکار که با هدف «شخصیسازی» یادگیری و نوسازی کلاسهای درس ترویج میشد، با مقاومت شدید معلمان، والدین و جامعهٔ مدنی روبهرو شد. نگرانیها شامل هزینههای سنگین، حفاظت از دادهها، کالاییسازی آموزش، استفادهٔ بیشازحد دیجیتال، نابرابریها و نبودِ مشورت معنادار بود.
پژوهشهای لی نشان میدهد که هوش مصنوعی در آموزش روابط کلاس درس را بازسازماندهی میکند: هویت دانشآموزان و تعاملات همسالان را دگرگون میسازد، اقتدار و دیدهشدن معلمان را بازتعریف میکند و لایههای تازهای از «کار پنهان» میآفریند؛ جایی که معلمان برای کارآمد کردن سامانهها در مدارس واقعی تلاش میکنند. او تأکید کرد که هوش مصنوعی صرفاً «وارد» آموزش نمیشود، بلکه از درهمتنیدگی پیچیدهای از وزارتخانهها، شرکتها، زیرساختها، روایتهای سیاستی و «دادههای معلمان» سر برمیآورد. در این فرایندها، صدای معلمان اغلب به حاشیه رانده میشود و باید دوباره به مرکز بازگردانده شود.
دیدگاههای اتحادیهای: هیچ تصمیمی دربارهٔ ما، بدون ما
رهبران اتحادیهها از مناطق مختلف جهان، از واقعیتهای زمینههای خود سخن گفتند؛ از بازارهای دیجیتالِ بهشدت مقرراتزداییشده تا فضاهایی که گفتوگوی اجتماعی و تنظیمگری نقش پررنگتری دارند. آنان نمونههایی از واکنش اتحادیهها به اصلاحات مبتنی بر هوش مصنوعی را به اشتراک گذاشتند؛ از چانهزنی دربارهٔ حفاظت از دادهها و بار کاری گرفته تا مقابله با خصوصیسازی و دفاع از تأمین مالی عمومی.
در نشستهای عمومی و کارگاهها، چند محور مشترک برجسته شد:
هوش مصنوعی باید در خدمت معلمان باشد، نه کنترلکنندهٔ آنها؛ ابزارهایی که کار اداری را کاهش میدهند قابل استقبالاند، اما ابزارهایی که قضاوت حرفهای را تضعیف میکنند، نظارت را افزایش میدهند یا بار کاری را بدتر میسازند، مردودند.
سواد انتقادی در هوش مصنوعی ضروری است؛ آموزش با هوش مصنوعی و دربارهٔ آن نیازمند تربیت معلمی استوار بر حقوق بشر، دموکراسی و اصول آموزشی است.
برابری و “استعمار دادهای”: هوش مصنوعی عمدتاً در مراکز قدرتمند شرکتی و ژئوپلیتیکی توسعه مییابد و از دادههایی استفاده میکند که میتواند جوامع را حذف یا تحریف کند و به تعصب، تبعیض و اشکال نوین استعمار دیجیتال دامن بزند. شمول و معلولیت؛ ابزارهای کمکیِ مبتنی بر هوش مصنوعی میتوانند از یادگیرندگان متنوع حمایت کنند، اما باید از منظر برابری، حقوق و مشارکت معنادار ارزیابی شوند.
شکافهای دیجیتال؛ زیرساختهای نابرابر و مدلهای تجاری و مجوزدهی خصوصی، شکافهای تازهای درون کشورها و میان آنها ایجاد میکند؛ اتحادیهها خواستار سرمایهگذاری عمومی و مقاومت در برابر وابستگی به پلتفرمهای خصوصی شدند.
پروفسور پونیا میشرا، مدیر آیندههای نوآورانهٔ یادگیری در دانشگاه ایالتی آریزونا، روز نخست را با سخنرانی تأملبرانگیزی به پایان برد. او شرکتکنندگان را فراخواند که فراتر از هیاهو، هوش مصنوعی را آنگونه که هست ببینند: سامانهای احتمالاتی که متنهایی محتمل تولید میکند، بیآنکه فهم واقعی داشته باشد. او گفت: «هوش مصنوعی میتواند محتوا تولید کند، اما نه بافت و معنا.» وی هشدار داد که آموزش در آستانهٔ یک آزمایش جهانیِ بیمقررات در حوزهٔ استعمار دادهای است که خطر تقویت اتاقهای پژواک و تضعیف گفتوگوی انسانی اصیل را در پی دارد.
از تحلیل تا عمل: سازماندهی برای آیندهای که به آن نیاز داریم
روز دوم کنفرانس بر اقدام جمعی متمرکز شد. گفتوگوها از نقد به راهبرد تغییر جهت داد و رهبران اتحادیهها بررسی کردند چگونه میتوان اصول را از طریق چانهزنی جمعی و سازماندهی به قدرت تبدیل کرد.
در کارگاهها، اولویتهای اصلی اتحادیهها در عصر هوش مصنوعی بررسی شد: چگونگی حفاظت از مهارتها، مشاغل و جلوگیری از نظارت بیمهار؛ تعیین حدود روشن برای استفاده از دادهها و تصمیمگیری خودکار؛ و بهرهگیری نوآورانه از ابزارهای دیجیتال برای ارتباط با اعضا با حفظ حریم خصوصی، دموکراسی و حقوق کار. همچنین بحث شد که استانداردهای جهانی، از جمله توصیهنامههای سازمان بینالمللی کار و یونسکو دربارهٔ وضعیت معلمان، چگونه باید برای واقعیتهای جدیدی مانند کار پلتفرمی، حکمرانی داده و مدیریت الگوریتمی بهروزرسانی شوند.
در نشستی با حضور سازمانهای بینالمللی، هشدار داده شد که خلأ سیاستگذاری در حال گسترش است؛ زیرا پیشرفت هوش مصنوعی بسیار سریعتر از مقرراتگذاری و شواهد علمی حرکت میکند. تأکید شد که بسیاری از ابزارهای واردشده به کلاسهای درس برای کسبوکار طراحی شدهاند، نه برای یادگیری، و دادههای آموزشی آنها عمدتاً از شمال جهانی میآید و بسیاری از کشورها، زبانها و واقعیتهای آموزشی را نامرئی میسازد.
پیام مشترک روشن بود: کنترل استفادهٔ آموزشی از هوش مصنوعی باید در دست معلمان باقی بماند و تنها رویکرد «اول معلم» میتواند تضمین کند که هوش مصنوعی آموزش عمومی را تقویت کند، نه تضعیف.
نشستهای منطقهای به سازمانهای عضو امکان داد تعهدات آیندهٔ خود را در حوزهٔ هوش مصنوعی در آموزش تدوین کنند؛ از کارزارهای ملی برای قوانین قوی حفاظت از دادهها و هوش مصنوعی در مدارس، تا کارگروههای منطقهای، دستورکارهای پژوهشی مشترک و برنامههای آموزشی برای فعالان اتحادیهای. اهمیت جبههای متحد و سخنگفتن با یک صدا در سطح جهانی نیز برجسته شد. دانشگاهها بهعنوان متحدان کلیدی در تدوین چارچوبهای اخلاقی شناخته شدند و بر ضرورت تنوع در میزهای تصمیمگیری تأکید شد. رضایت آزادانه، پیشینی و آگاهانه باید راهنمای هر توسعهٔ هوش مصنوعی مرتبط با جوامع بومی باشد تا مالکیت فکری و معنوی آنان حفاظت شود. اتحادیهها مسئولیت دارند اعضای خود را آگاه کنند، آموزش دهند و زبان لازم برای مشارکت مطمئن در چانهزنی جمعی دربارهٔ هوش مصنوعی را توسعه دهند.
پیام نهایی : ما معماران آیندهایم، نه مسافران آن
دیوید ادواردز دبیر کل اتحادیهٔ بینالمللی آموزش، پنج ستون راهبردی را که کار این سازمان در حوزهٔ هوش مصنوعی را هدایت خواهد کرد، تشریح کرد:
ایجاد شبکهای جهانی برای پیوند اتحادیهها؛
بهاشتراکگذاری پژوهشهای پیشرو؛
پیشبرد کنشگری در سطوح ملی و بینالمللی؛
تقویت ظرفیت اتحادیهها از طریق آموزش و سازماندهی؛
و ارائهٔ رهبری فکری برای حفظ معلمان و آموزش انسانمحور در کانون سیاست و عمل.
کنفرانس با فراخوانی قدرتمند از سوی موگوِنا مالولِکه به پایان رسید که یادآور شد آموزش باید عمیقاً انسانی باقی بماند. او گفت: «در عصر الگوریتمها و خودکارسازی، این ما هستیم که نور یم، خرد انسانی ای که مسیر پیش رو را روشن میکند. هوش مصنوعی میتواند دادهها را پردازش کند، اما نمیتواند با بینش، داوری و انسانیت بدرخشد. این موهبت ماست؛ این رسالت ماست.» او اتحادیهها را به سازماندهی، کنشگری و آموزش فراخواند تا فناوری در خدمت انسان باشد، نه برعکس.
با پایان کنفرانس، یک باور مشترک روشن بود: هوش مصنوعی هرچند قدرتمند است، اما این آموزگاران سازمانیافته – متکی بر اخلاق حرفهای، همبستگی و تعهد به دموکراسی- که آیندهٔ آموزش را رقم خواهند زد.
