داوطلب وب‌سایت داوطلب
تارنمای داوطلب: آخرین ماه پاییز ۱۴۰۳ نیز با گسترده شدن اعتراضات کارگران و بازنشستگان در دهها شهر کشور به پایان رسید. از کارخانه تا پالایشگاه و بیمارستان و از استانداری تا نهاد ریاست جمهوری و مجلس، دیگر جایی نمانده که شعار «این همه بی‌عدالتی، هرگز ندیده ملتی» را نشنیده باشد. کارگرانی که تا پیش از اینها از میزان کم دستمزد و عدم پرداخت به موقع مطالبات حقوقی‌شان گله داشتند، حالا با معضلی به نام «بیکاری» و «تعطیلی کار» در پی خاموشی‌های گسترده برق مواجه شده‌اند که حیات شغلی‌شان را در معرض تهدید قرار داده است. دولت برای مدیریت آنچه ناترازی انرژی می‌خواند به شهرک‌های صنعتی دستور داده تا مصرف برق را به حداقل برسانند و حتی یک تا دو روز در هفته به صورت اجباری تعطیل باشند. تعطیلی تحمیلی و اجباری که نفس کارگر را به شماره انداخته و ثبات شغلی که پیش از این نیز با «قراردادهای موقت کار» و «فقدان سازماندهی تشکیلاتی» تهدید می‌شد، در معرض نابودی قرار داده است. آنهم در شرایطی که نرخ ارز که به شدت بر قیمت تمام شده کالاها در ایران تاثیرگذار است، در پی بحران‌های منطقه‌ای و ناکارآمدی مدیریتی در داخل کشور از مرز 78 هزار تومان عبور کرده است. انی در حالیست که همزمان دولت نیز در بودجه پیشنهادی خود از اتخاذ سیاستی مبنی بر تعیین نرخ توافقی یا تسعیر ارز1 خبر داده که خود به خود زمینه افزایش نرخ تورم و گسترش اعتراضات مردمی را فراهم می‌کند. بسیاری از کارشناسان2 تبعات اینگونه تصمیمات و پیشنهادات غیرکارشناسی شده دولتی را مشابه حذف ارز ترجیحی در دوران ابراهیم رئیسی می‌دانند که منجر به افزایش ناگهانی قیمت کالاها و شوک ناگهانی به اقتصاد ایران و در نتیجه گسترش بحران‌های اجتماعی از جمله گسترش شورش‌های طبقات تهیدست می‌دانند.
نتایج بررسی‌های «داوطلب» از روند اعتراضات برگزار شده در آذر ماه ۱۴۰۳ نیز تایید کننده این مطلب است که در پی بی‌توجهی دولت به مطالبات گروههای مختلف مزدبگیران، دامنه اعتراضات در برخی کانون‌های بحران در حال گسترش است. مروری بر اطلاعات جمع‌آوری شده از شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های داخلی حاکی از آن است که در آذر ماه بیش از ۸۰ اعتراض در سطح تجمع،اعتصاب و حتی انسداد جاده‌ها توسط کارگران و بازنشستگان برگزار شده است. این اعتراضات حداقل در ۲۶ شهر کشور در جریان بوده و بازنشستگان فرهنگی ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲، بازنشستگان فولاد، بازنشستگان مخابرات و تامین اجتماعی در میان بازنشستگان بیشترین تعداد تجمعات و اعتراضات را برگزار کرده‌اند. همچنین کارگران رسمی و ارکان ثالث شاغل در مجتمع‌های نفت،گاز و پتروشیمی در پارس جنوبی و گچساران و پرستاران بیمارستان‌های اهواز، شیراز، مشهد و قم پیشتاز اعتراضات کارگری در کشور بودند. این در حالیست که معوقات مزدی چند ماهه کارگران شهرداری‌های برخی از نقاط کشور همچون طبس، بوشهر و کوت‌عبدالله این مناطق به کانون‌های بحران کارگری تبدیل کرده است.
دلایل اعتراضات
اعتراض به دستمزد ناکافی، عدم پرداخت مطالبات حقوقی از ۲ ماه تا ۱۰ ماه، عدم اجرای عادلانه متناسب‌سازی حقوق بازنشستگان، عدم اجرای همسان‌سازی مطابق با رتبه‌بندی برای بازنشستگان فرهنگی، عدم دریافت ۶۰ درصد حق سنوات با وجود گذشت یک سال از بازنشستگی برای بازنشستگان فرهنگی ۱۴۰۲، عدم اجرای طرح طبقه‌بندی مشاغل و بی‌توجهی به پرداخت رفاهیات و مزایای مزدی در میان کارگران ارکان ثالث شاغل در صنایع نفت وگاز، کسر از حقوق و تبعیض‌های مزدی در بین کارگران رسمی نفت، تداوم فعالیت شرکت‌های پیمانکاری در پی تصویب نشدن طرح‌هایی چون ساماندهی کارکنان دولت و حذف شرکت‌های تامین نیروی انسانی، اعتراض به شیوه ارائه خدمات درمانی و بیمه‌های تکمیلی در بین بازنشستگان، تاخیر در پرداخت مستمری بازنشستگان تامین اجتماعی، تداوم اضافه‌کاری‌های اجباری برای پرستاران و پرداخت نشدن بخشی از مطالبات معوقه آنها که قرار بود تا روز پرستار تسویه شود و همچنین اعتراض به بیکاری در پی خاموشی‌های دستوری و توقف فعالیت برخی شرکت‌ها برای کارگران بومی از جمله دلایل اعتراضات کارگری برگزار شده در یک ماه گذشته بود.
مهمترین اعتراضات
از پرستاران تا بازنشستگان و کارگران نفت و گاز
بی‌توجهی دولت به مطالبات گروههایی که طیف وسیعی از جمعیت مزدبگیران و مستمری‌بگیران را پوشش می‌دهند، همچون بازنشستگان و یا پرستاران منجر به گسترش دامنه اعتراضات و در مواردی شدت گرفتن اعتراضات در این گروهها شده است. گرچه دولت چهاردهم بر مبنای وعده‌هایی که داده، بخشی از مطالبات معوقه پرستاران را واریز کرده اما همچنان بخش عمده‌ای از مطالبات باقی مانده و ظاهرا دانشگاههای علوم پزشکی نیز توان پرداخت آنچه وعده داده شده را ندارند. «محمد جمالیان» عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در روزهای اخیر در ارتباط با پرداخت معوقات مزدی پرستاران گفته: اضافه کاری پرستاران نباید از درآمد اختصاصی دانشگاه ها پرداخت شود زیرا اغلب دانشگاه ها در آستانه ورشکستگی قرار دارند و توان پرداخت اضافه کاری را ندارند و تعرفه های دولتی نیز جوابگو نیست و تاکید داریم که اضافه کاری پرستاران همراه حقوق توسط دولت پرداخت یعنی در جمع پرداخت حقوق لحاظ شود.
با این اظهارنظرها احتمالا باید منتظر موج سوم اعتراضات پرستاران بود. در همین حال در روزهای پایانی آذر ماه خبرهای تایید نشده‌ای هم در برخی کانال‌های مجازی پرستاران منتشر شد مبنی بر اینکه پرستاران سی‌سی یو، داخلی و اورژانس بیمارستان مسیح دانشوری تهران که ریاست آن با علی‌‌اکبرولایتی مشاور رهبر جمهوری اسلامی است هم به علت عدم پرداخت اضافه‌کار و مطالبات خود اعتصاب و بخشها را تعطیل کرده‌اند.
در حالیکه وعده‌هایی مبنی بر بهبود وضعیت به پرستاران داده شده، اجرای متناسب‌سازی حقوق بازنشستگان کشوری نیز در لایحه بودجه مورد تایید و تصویب قرار گرفته است. بر این اساس، در سال ۱۴۰۴، ۵۰ درصد به حقوق بازنشستگان اضافه خواهد شد که بر این اساس به طور میانگین ۴ میلیون تومان به حقوق بازنشستگان در سال ۱۴۰۴ افزوده می‌شود. «رضا فیضی‌نژاد» معاون فنی و امور بیمه‌ای صندوق بازنشستگی کشوری ضمن تشریح نحوه اجرای متناسب‌سازی حقوق بازنشستگان در سال ۱۴۰۴، میزان افزایش حقوق بازنشستگان این صندوق را اعلام کرده و با اشاره به ماده ۲۸ قانون برنامه هفتم توسعه که براساس آن دولت مکلف شده تا افزایش حقوق بازنشستگان کشوری را به میزان ۹۰ درصد حقوق و مزایای مشمول برداشت کسور شاغلان مشابه و همتراز در سال ۱۴۰۳ اجرایی کند، گفته: از آنجایی که قانون از سال ۱۴۰۳ اجرایی شده، در سال دوم دولت مکلف است تا ۳۰ درصد از قانون را اجرا و در مجموع به میزان ۷۰ درصد از حقوق و مزایای مشمول برداشت کسور شاغلان مشابه و همتراز را در سال ۱۴۰۴ اجرایی کند.
با وجود این مصوبات باید دید آیا افزایش مستمری به میزانی که دولت پیش‌بینی کرده، پاسخگوی نیازهای بازنشستگان است و می‌تواند در برابر رشد صعودی نرخ تورم و نرخ ارز حرفی برای گفتن داشته باشد؟!
اوضاع برای بازنشستگان تامین اجتماعی هم مناسب نیست. برای چندمین ماه پیاپی پرداخت مستمری‌ها با تاخیر همراه بود و این امر موجبات نارضایتی بازنشستگان را فراهم کرد. آنها می‌گویند با وجود این مخارج سنگین و ناکافی بودن میزان مستمری، تاخیر در پرداخت آن دیگر به هیچ وجه قابل قبول نیست.
با وجود اینها به نظر می‌رسد سرانجام اعتراضات بازنشستگان فرهنگی ۱۴۰۰ مثبت بوده است. آنها در سه ماه گذشته بارها در مقابل نهاد ریاست جمهوری، سازمان برنامه و بودجه و مجلس گردهم آمدند و از اجرای ناعادلانه متناسب‌سازی بدون اعمال رتبه‌بندی گفتند، سرانجام توانسته‌اند با راه‌اندازی کارزاری به موفقیت نسبی دست یابند. مهرماه امسال بیش از ۳۰هزار نفر از بازنشستگان فرهنگی ۱۴۰۰ کارزاری را امضا کرده و خواستار اعمال ۹۰ درصد همسان‌سازی قانون برنامه ششم توسعه در افزایش ناشی از رتبه‌بندی شدند و درخواست رسیدگی مجلس را به این موضوع داشتند. اکنون اینطور که خبرگزاری ایلنا3 به نقل از نمایندگان بازنشستگان گفته این کارزار به موفقیت دست یافته و توانسته اعتبار و بودجه لازم را برای افزایش حقوق مطابق با سطح رتبه‌بندی بازنشستگان فرهنگی ۱۴۰۰ به دست آورد.
تداوم اعتراضات در صنایع نفت و گاز
برگزاری تجمعات اعتراضی که با قید «مسالمت‌آمیز»4 از سوی کانون انجمن‌های صنفی کارگران پیمانکاری صنعت گاز بوشهر سازماندهی می‌شود، به رویه هفتگی کارگران ارکان ثالث در پالایشگاههای نفت و گاز پارس جنوبی تبدیل شده است. پس از برگزاری ۱۶ تجمع در ماههای گذشته، این کانون که یک تشکل شبه حکومتی است از کارگران پالایشگاههای پارس جنوبی خواسته تا در اعتراضاتی یکپارچه نسبت به بی‌توجهی دولت به خواسته‌های کارگران واکنش نشان دهند.
در سومین اطلاعیه این تشکل صنفی آمده که سه‌شنبه چهارم دی برای سومین بار تجمعی یکپارچه در این منطقه برگزار می‌شود.
کانون انجمن‌های صنعت گاز، بر صنفی و غیر سیاسی بودن تجمع پیش‌رو تاکید کرده و با تکرار کلیدواژه «حفظ روند تولید» که کلیدواژه‌ای مصطلح در بین تشکل‌های شبه‌حکومتی است، اعلام کرده؛ ورود کارگران نوبت کاریِ روز به این تجمع ممنوع است. رویه‌ای که در ماههای گذشته نیز سابقه داشته و هنوز مشخص نیست چه دستاوردی در پی خواهد داشت.
جمع‌بندی
دستچین شدن آن دسته از اعتراضاتی که به دلیل گستردگی دامنه فعالیت و استراتژیک بودن موقعیت شغلی امکان بروز و ظهور دارند همچون پرستاران و یا کارگران صنایع نفت وگاز، نشان دهنده این نیست که اوضاع محیط کار فقط در این بخشها بحرانی است. مروری بر گزارش‌های خبری منتشر شده در طول ماه نشان می‌دهد که کارگران شاغل در برخی بخشها همچون کارگران خدمات شهری، کارگران ساختمانی و کارگران بومی که در پی تعطیلی کار شغل خود را از دست داده‌اند و امکانی برای تامین معاش ندارند در بحرانی‌ترین شرایط ممکن شغلی به سر می‌برند. کارگرانی که گاهی ۲ تا ۱۰ ماه معوقه حقوقی طلبکارند. مانند کارگران خدمات شهری شهرداری ایلام که در آذر ماه در اعتراض به عدم پرداخت ۶ ماه دستمزد و ۱۰ ماه معوقه بیمه‌ای، اعتراض کردند اما نه تنها به اعتراضشان پاسخی داده نشد، بلکه اعلام شد این ۱۲۳ تن نیروها که نیروهای شرکتی این شهرداری هستند، اخراج شده‌اند. چنین وقایعی نشان دهنده آن است که حق اعتراض به طور کلی در چنین ساختاری به رسمیت شناخته نمی‌شود و «از دست دادن شغل» ،«تهدید به اخراج»، «توبیخ» و مواردی از این قبیل همچنان پاسخ کارفرمایان به کارگرانی است که از حق خود دفاع می‌کنند.
در حالیکه تقریبا همه روزه اخبار متعددی از برگزاری اعتراضات در بخش‌های مختلف کشور مخابره می‌شود، همچنان فقدان سازماندهی تشکیلاتی مستقل که قدرت پیشبرد مطالبات کارگری را از طریق اعمال فشار تدریجی داشته باشد، به شدت محسوس است.
با این توضیحات در جدول پیش رو مهمترین اعتراضات کارگری و صنفی برگزار شده در آذر ماه ۱۴۰۳ را مرور خواهیم کرد. با ذکر این نکته که ممکن است بدلیل محدودیت‌های ناشی از اطلاع‌رسانی، برخی از موارد در لیست اعتراضات کارگری برگزار شده قرار نگرفته باشند.
1 تسعیر در لغت به معنای قیمت گذاری است. نرخ تسعیر ارز یعنی برای ارز مبادله‌ای یک عدد واحد و ثابت در نظر گرفته شود. این کار برای آن است که بتوان دو واحد پولی را به یکدیگر تبدیل کرد. نوسانات قیمت لحظه‌ای ارز باعث می‌شود که نتوان عدد مشخصی را تعیین کرد.
2 -https://www.etemadonline.com/tiny/news-689171
3 – https://www.ilna.ir/fa/tiny/news-1572638
4 کانون انجمن‌های صنفی پالایشگاههای نفت و گاز پارس جنوبی در اطلاعیه‌های خود تاکید زیادی بر استفاده از قید«اعتراضات مسالمت‌آمیز» دارد.
