داوطلب وب‌سایت داوطلب
تارنمای داوطلب: فروردین‌ماه ۱۴۰۴ در حالی سپری شد که با توجه به داده‌های گردآوری شده از منایع رسمی و غیررسمی، شاهد افت نسبی تعداد اعتراضات ثبت‌شده در این ماه نسبت به مدت مشابه سال گذشته بودیم. طبق داده‌های گردآوری‌شده، در فروردین ۱۴۰۴، مجموعاً ۵۹ اعتراض صنفی و کارگری ثبت شده است؛ این رقم در مدت مشابه سال قبل، ۶۶ مورد بوده که حاکی از کاهش ۱۰.۶ درصدی است. کاهش کمّی اعتراضات در حالی رخ داده که شاخص‌های اقتصادی، به‌ویژه نرخ تورم، جهشی تصاعدی دارد و قدرت خرید طبقه کارگر به شکل نگران‌کننده‌ای کاهش یافته است. با این حال به نظر می‌رسد، عوامل سیاسی همچون آغاز دور جدید مذاکرات ایران و آمریکا و احتمالا امنیتی‌تر شدن فضای مطالبه‌گری در جریان این مذاکرات و همچنین برخی اقدامات اقتصادی دولت با رویکرد تسکینی برای کاهش فشار روانی ناشی از بحران معیشت _همچون افزایش ۴۵ درصدی دستمزد سالانه و اجرای متناسب سازی حقوق بازنشستگان_ تا حدی توانسته بر گستردگی کمی و کیفی اعتراضات کارگری اثر بگذارد.
در واپسین روزهای اسفند ۱۴۰۳، شورای‌عالی کار با افزایش ۴۵ درصدی حداقل دستمزد موافقت کرد؛ اقدامی که با وجود تاثیر روانی اولیه، به دلیل شکاف عمیق بین مزد مصوب و سبد معیشت واقعی هنوز نتوانسته از فشارهای اقتصادی بر کارگران بکاهد. حداقل دستمزد تعیین‌شده برای سال ۱۴۰۴ حتی با وجود افزایش مزایای جانبی، کمتر از ۲۰۰ دلار در ماه است؛ رقمی که در قیاس با کشورهای هم‌سطح اقتصادی یا هم‌منطقه، یکی از پایین‌ترین‌ها به شمار می‌رود. از سوی دیگر و بر اساس تازه‌ترین گزارش مرکز آمار ایران، نرخ تورم سالانه در فروردین‌ماه ۱۴۰۴ به ۳۳.۲ درصد، و تورم نقطه‌ای به ۳۸.۹ درصد رسیده، در حالی که گزارش‌های میدانی از تورم واقعی ۱۰۰ درصدی در حوزه‌هایی چون خوراک، مسکن و حمل‌ونقل حکایت دارد.
در عین حال، با وجود اجرای طرح متناسب‌سازی برای بخشی از بازنشستگان و وعده‌هایی درباره بهبود شرایط رفاهی، همچنان شکاف بزرگی بین هزینه‌های زندگی و درآمد کارگران و بازنشستگان وجود دارد. افزایش بی‌سابقه اجاره‌بهای مسکن، کارگران بسیاری را وادار به مهاجرت به حاشیه شهرها یا زندگی در واحدهای زیر ۳۰ متر کرده است؛ موضوعی که خود به یکی از دلایل خشم پنهان و نارضایتی اجتماعی بدل شده است.
در حاشیه همین نارضایتی‌ها، اعتراضات کارگری از روزهای نخست نوروز با اعتراضات گسترده کشاورزان شرق اصفهان آغاز شد و پس از نوروز با تجمعات میدانی بازنشستگان صندوق‌های بیمه‌ای و تداوم اعتراضات کارگران مناطق نفتی که همچنان به تبعیض و بی‌عدالتی در پرداخت‌ها و قراردادهای غیرمستقیم معترضند، ادامه یافت.
مجموع خبرهای گردآوری شده از رسانه‌ها و خبرگزاری‌های رسمی و رسانه‌های اجتماعی حاکی از آن است که بازنشستگان تامین اجتماعی، فولاد و مخابرات همچنان پرچم اعتراضات میدانی را برافراشته نگه داشته‌اند. علاوه بر این گروهها، کارگران صنایع نفت، گاز و پتروشیمی در شهرهای بوشهر و گچساران مهمترین اعتراضات کارگری یک ماه گذشته را برگزار کردند. کارگران صنایع بزرگی همچون نیشکر هفت تپه، ماشین‌سازی اراک، ایران پوپلین و کارخانه‌جات مخابرات از دیگر گروههایی بودند که در فروردین ۱۴۰۴، در محوطه شرکت‌ها و ادارات دولتی فریاد اعتراض خود را به گوش مسئولین رساندند. مهمترین مطالبات این گروهها عبارت بود از؛
اعتراض به حقوق ها و مستمری‌های پایین
عدم دریافت معوقات مزدی
اعتراض به تبعیض و معوقات پرداخت نشده و نادیده گرفتن حقوق
اعتراض به عدم اجرای طرح ساماندهی کارکنان دولت و سودجویی پیمانکاری ها
عدم اجرای کامل متناسب سازی و رفاهیات بازنشستگان
در ادامه این گزارش تلاش می‌کنیم به برخی از مهمترین اعتراضات یک ماه گذشته نگاهی بیاندازیم.
اعتراض کشاورزان اصفهانی به بحران بی‌آبی
یکی از مهمترین و پررنگ‌ترین اعتراضات فروردین ۱۴۰۴، به تجمع‌های اعتراضی کشاورزان اصفهانی علیه بحران بی‌آبی بازمی‌گردد که از اسفندماه ۱۴۰۳ آغاز شد و تا نیمه فروردین ادامه یافت. این اعتراضات که با مطالبات برای احقاق حقابه و مقابله با سیاست‌های تبعیض‌آمیز آبی دولت شکل گرفت، با سرکوب شدید مواجه شد و ده‌ها زخمی و بازداشتی بر جای گذاشت و در نهایت رئیس دولت را مجبور کرد تا شخصا به مسئله ورود کرده و سرانجام آب زاینده رود در روز سیزده فروردین جاری شود. دولت از رهاسازی آب به بهانه تأمین آب شرب شهرهای اصفهان و یزد خودداری می‌کند. با این حال کشاورزان اصفهانی می‌گویند، دولت این آب را به مصرف کارخانه‌جات تحت نظر خود می‌رساند و با فرافکنی منجر به افزایش تنش‌ها بین مردم استان‌های اصفهان، یزد و چهارمحال و بختیاری شده است. گزارش‌ها حاکی از آن است که در جریان اعتراضات اخیر کشاورزان اصفهانی، بیش از ۵۰ نفر زخمی و تعدادی نیز بازداشت شدند و دولت تاکنون هیچ اقدام دلجویانه یا جبرانی مؤثری برای کشاورزان خسارت‌دیده انجام نداده است. اعتراض‌ها نیز با سرکوب و خشونت از سوی نیروهای امنیتی روبه‌رو شده است. کشاورزان می‌گویند، وعده‌هایی از سوی دولت برای پرداخت خسارت داده شده، اما تاکنون هیچ‌یک عملی نشده است. کشاورزان بارها از طریق قانونی پیگیر حقابه خود شده‌اند، اما بی‌نتیجه بوده است.اعتراض‌های کشاورزان اصفهان به مسئله آب پیشینه‌ای طولانی دارد. در سال‌های گذشته، بارها کشاورزان شرق و غرب اصفهان به خشکی زاینده‌رود و انتقال آب به استان‌های دیگر اعتراض کرده‌اند. یکی از گسترده‌ترین اعتراض‌ها در آبان ۱۴۰۰ رخ داد که هزاران کشاورز با برپایی چادرهایی در بستر خشک زاینده‌رود، خواستار تامین حقابه خود شدند. این اعتراض‌ها اغلب با برخورد شدید نیروهای امنیتی مواجه شده است.
بازنشستگان و اجرای نامناسب متناسب‌سازی
با وجود تسویه بیش از ۷۰ هزار میلیارد تومان از بدهی‌های قطعی و حسابرسی‌شده دولت به سازمان تأمین اجتماعی در پایان سال ۱۴۰۳ ـ که طبق بند (د) تبصره (۱۵) قانون بودجه و با مجوز دیوان محاسبات از طریق واگذاری سهام شرکتهای سودده صورت گرفت ـ نارضایتی در میان بسیاری از بازنشستگان همچنان ادامه دارد. هدف از این اقدام، تأمین منابع لازم برای اجرای فرآیند متناسب‌سازی حقوق و حفظ قدرت خرید بازنشستگان عنوان شده بود، اما گزارش‌ها حاکی از آن است که بخش قابل توجهی از مستمری‌بگیران، به‌ویژه حداقل‌بگیران که نزدیک به ۷۰ درصد بازنشستگان تأمین اجتماعی را تشکیل می‌دهند، همچنان نسبت به ناکافی بودن دریافتی‌ها در برابر هزینه‌های زندگی روزمره معترضند.
در عین حال، بازنشستگان صندوق‌هایی مانند فولاد و مخابرات نیز به‌دلیل عدم اجرای مصوبات مرتبط با تأمین هزینه‌های درمانی و رفاهی خود، اعتراضاتی را مطرح کرده و کماکان به پیگیری مطالبات‌شان ادامه می‌دهند. با این حال، به نظر می‌رسد اجرای متناسب‌سازی تا حدودی توانسته نظر مساعد برخی از بازنشستگان با دریافتی‌های متوسط و بالا را جلب کند.
اعتراضات کارگران صنایع نفت، گاز و پتروشیمی
اعتراضات کارگران صنایع نفت،گاز و پتروشیمی را در سطح کارگران عملیاتی و کارگران قراردادی می‌توان دسته‌بندی کرد. مهمترین مطالبات کارگران عملیاتی در مناطق عملیاتی چون «لاوان»، شامل اعتراض به تفکیک تبعیض‌آمیز مشاغل و شمول فوق‌العاده‌های مناطق عملیاتی در سقف حقوق است. اعتراض به تبعیض و معوقات پرداخت نشده و نادیده گرفتن حقوق و عدم اجرای طرح ساماندهی کارکنان دولت و عدم حذف شرکتهای پیمانکاری. در مجموع، اعتراضات کارگران صنایع نفت و گاز ایران، دلایل متعددی دارد که هم جنبه اقتصادی و معیشتی دارد و هم به شرایط شغلی و قراردادهای کاری مربوط می‌شود.
به عنوان مثال، کارگران رسمی، قراردادی، پروژه‌ای و پیمانی در صنعت نفت، اختلاف‌های شدیدی در میزان حقوق، مزایا و امنیت شغلی دارند. این تبعیض ساختاری باعث نارضایتی شدید کارگران پیمانی و پروژه‌ای شده، چون با وجود انجام کار مشابه، دریافتی بسیار کمتری دارند.
از سویی، بسیاری از کارگران پیمانی و پروژه‌ای خواهان اجرای طرح طبقه‌بندی مشاغل مطابق قانون کار هستند. این طرح می‌تواند به بهبود وضعیت حقوق و مزایا و شفاف‌سازی جایگاه شغلی کمک کند، اما دولت و شرکتهای پیمانکار از اجرای آن سر باز می‌زنند. همچنین در برخی پروژه‌ها، خصوصاً در مناطق جنوبی کشور (مثل عسلویه، لاوان، گچساران، و کنگان)، پرداخت حقوق‌ها با تأخیر چندماهه انجام می‌شود. این مسئله در کنار افزایش هزینه‌های زندگی، فشار روانی و اقتصادی زیادی به خانواده‌های کارگران وارد کرده است.
بر اساس گزارش‌ها، کارگران در مناطق عملیاتی اغلب با شرایط طاقت‌فرسا کار می‌کنند؛ از دمای بالا گرفته تا کمبود خوابگاه مناسب، غذا، بهداشت و ایمنی شغلی. در بسیاری از گزارش‌ها آمده که حتی خدمات درمانی اولیه هم در محل کار فراهم نیست. این در شرایطی است که بخش زیادی از کارگران این صنعت به‌صورت موقت یا پروژه‌ای مشغول‌اند و هر لحظه ممکن است بدون دلیل مشخص اخراج شوند. نبود امنیت شغلی، یکی از عمیق‌ترین دغدغه‌های این کارگران است.
جمع‌بندی اعتراضات فروردین ماه ۱۴۰۴
در گزارش یک ماهه داوطلب، بخشی از مهمترین اعتراضات کارگری فروردین ماه را مرور کردیم. روند کلی به ویژه در خصوص بازنشستگان و کارگران صنایع نفت، گاز و پتروشیم نشان دهنده تداوم اعتراض گروههایی است که سال گذشته نیز پرچم‌دار اعتراضات میدانی بودند. با این حال به نظر می‌رسد، اجرای برخی طرح‌های حمایتی همچون متناسب‌سازی حقوق بازنشستگان و اجرای طرح ساماندهی کارکنان دولت در آینده نزدیک بتواند از شدت و گستردگی اعتراضات بخشی از آنها بکاهد. گرچه این نسخه‌های تسکینی، آثار کوتاه‌مدتی دارد و نمی‌تواند پاسخگوی شکاف معیشتی و تبعیض‌های صورت گرفته در میان کارکنان صنایع بالادستی باشد، اما می‌تواند به تجدید قوا و بازسازی روحیه مطالبه‌گری در میان بدنه کارگری کمک کند.
با این توضیحات در جدول پیش رو مهمترین اعتراضات کارگری و صنفی برگزار شده در فروردین ۱۴۰۴ را مرور خواهیم کرد. با ذکر این نکته که ممکن است بدلیل محدودیت‌های ناشی از اطلاع‌رسانی، بسیاری از موارد در لیست اعتراضات کارگری برگزار شده قرار نگرفته باشند.
