داوطلب وبسایت داوطلب
کارزار سه‌شنبه‌های اعتراضی کارگران پیمانی صنعت نفت، گاز و پتروشیمی در جنوب ایران از ابتدای آذر آغاز شد. کارگران خواهان عدالت شغلی و رفع تبعیض و حذف شرکت‌های پیمانکاری هستند، اما پاسخ مسئولان وعده‌های عمل‌نشده و اخراج و تهدید نمایندگان آنها بوده است. از زمینه و مطالبه‌های این اعتراض‌ها چه می‌دانیم؟
……..
تارنمای داوطلب – اعتراض‌های کارگران «ارکان ثالث» (پیمانی) صنعت نفت، گاز و پتروشیمی در جنوب ایران از چندین هفته پیش بار دیگر شدت گرفته است.
اعتراض‌های این کارگران به‌ویژه از آذر پرشمارتر شدند و در سه تجمع یکپارچه در روزهای ششم و بیست آذر و چهارم دی سال جاری به اوج رسیدند؛ در روزهایی که به گزارش «شورای سازماندهی اعتراضات کارگران پیمانی نفت»، تا پنج هزار کارگر و خانواده‌هایشان از ۱۲ پالایشگاه مجتمع گاز پارس جنوبی در کنار یکدیگر دست به تجمع زدند و از جمله شعار سر دادند: «این آخرین پیام است / بدون ما، کار شما تمام است»؛ «یک کلام یک کلام / مزد بدون تبعیض / والسلام والسلام».
خلاصه‌ی خواسته‌های اصلی کارگران ارکان ثالث صنعت نفت که شمارشان به ۱۲۰ هزار تن می‌رسد، برقراری عدالت شغلی و رفع تبعیض نسبت به دیگر کارکنان این صنعت است. پاسخ حکومت اما تا کنون وعده‌های اجرانشده، بایگانی طرح ساماندهی کارکنان دولت در مجمع تشخیص مصلحت نظام، و بازداشت و اخراج کارگران معترض و نمایندگان آنها بوده است.
چرا اعتراض‌ها بار دیگر شعله‌ور شد؟
کارگران پیمانی صنعت نفت پس از اعتراض‌های گسترده در ابتدای تابستان ۱۴۰۰ ــ که به «کمپین ۱۴۰۰» معروف شد ــ علی‌رغم وعده‌های دولت‌های دوازدهم و سیزدهم، به هیچ‌یک از مطالبه‌های خود نرسیده‌اند.
پس از این اعتراض‌ها، کانون‌های صنفی کارگران پیمانی عسلویه با مداخله وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تشکیل شد تا به گفته‌ی رئیس اداره کار و رفاه اجتماعی این شهرستان، مطالبه‌های کارگران معترض به «مجاری رسمی و قانونی» هدایت شود. اما همین تشکل‌های حکومت‌ساخته هم که کارگران منتقد آنها را طرحی برای فشار هر چه بیشتر بر تشکل‌سازی مستقل کارگران می‌شمردند، نتوانستند به کار بپردازند. شش ماه پس به آغاز کار آنها، رییس هیئت مدیره انجمن صنفی کارگران پالایشگاه دهم عسلویه، شهریور 1401 اعلام کرد شماری از مدیران پالایشگاه‌ها اساساً کانون‌های صنفی را به رسمیت نمی‌شناسند.
در نهایت ۱۵ نماینده کارگران ارکان ثالث شرکت ملی حفاری و صنعت نفت از ۱۴۰۱ با مسئولان این شرکت مکرراً جلسه تشکیل دادند و دست به مکاتبه زدند تا برای تحقق مطالبه‌های کارگران چانه‌زنی کنند اما مسئولان دولت ابراهیم رئیسی به این خواسته‌ها توجهی نشان ندادند.
کارگران که پیشرفتی در مسیر تحقق مطالبه‌ها نمی‌دیدند، در ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ هم دست به اعتراض زدند. در یکی از پربسامدترین اعتراض‌ها در پاییز ۱۴۰۱، همزمان با اعتراض‌های گسترده به قتل حکومتی ژینا امینی، کارگران پیمانی هم دست به اعتراض زدند که بیش از ۲۵۰ تن از آنها دستگیر شدند.
اعتراض‌ها و تجمع‌های مسالمت‌آمیز و چانه‌زنی کارگران باعث شد که زمستان ۱۴۰۲ مسئولان وقت وزارت نفت با بخشی از خواسته‌ها موافقت کنند و وعده‌ی اجرای همسان‌سازی حقوق از اردیبهشت سال جاری را بدهند؛ وعده‌ای که بار دیگر اجرا نشد.
روزنامه «اعتماد» ششم دی در گزارشی از گفت‌و‌گوهایش با نمایندگان کارگران فاش کرد که از میان ۱۵ نماینده، دو تن قطعی اخراج شده‌اند، پنج تن در انتظار دریافت حکم اخراج‌اند و هشت تن دیگر هم در صف هسته گزینش قرار دارند.
بنا بر این گزارش، کارگران از مكاتبه يكی از معاونان وزارتخانه نفت با وزير برای توقف اجرای طرح يكسان‌سازي مزد مطلع شدند و به دنبال جلسه با مسئولان وزارت بودند که به آنها اعلام شد «برگزاری اين جلسه فقط به شرط دريافت استعلام امنيتی و قضايی و سياسی امكان‌پذير است و از خرداد امسال، اين گروه ۱۵ نفره به دفتر نماينده ولی فقيه در استان خوزستان مراجعه كردند تا گواهي تأييد صلاحيت امنيتي و قضايي براي حضور در جلسه مشترك با مسوولان وزارت نفت بگيرند و در نهايت، بعد از اين مراجعه، هر ۱۵ نفر به هسته گزينش جنوب احضار شدند. » حاصل این فرآیند تعقیب تمام نمایندگان و اخراج و توبیخ آنها بود.
در پی این اتفاق و پس از اینکه کارگران دیدند مطالبه‌گری آنها نه به احقاق حق، که به اخراج انجامیده، و دولت جدید هم توجهی به مطالبه‌هایشان ندارد، اعتراض‌ها را از سر گرفتند.
کارگران ارکان ثالث صنعت نفت کیستند؟
پس از تغییرهای سازمانی در شرکت ملی صنعت نفت ایران که در دوره ریاست جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی رخ داد، نیروی کار صنعت نفت، گاز و پتروشیمی ایران به سه دسته تقسیم شد که به ارکان اول، ارکان ثانی و ارکان ثالث مشهور شده‌اند.
دسته‌ی نخست، کسانی هستند که با شرکت نفت قرارداد رسمی دارند و به استخدام دائم درآمده‌اند. بر اساس تغییرها در وزارت نفت، این دسته «کارمند» محسوب می‌شوند و دیگر قانون کار در مورد آنها صدق نمی‌کند. قرارداد آنها با شرکت نفت هم خاص این وزارتخانه است و از برخی جهت‌ها با آیین‌نامه‌های مربوط به کارمندان دولت تفاوت دارد. شمار نیروهای رسمی صنعت نفت به ۶۱ هزار تن می‌رسد.
شماری از کارشناسان کارگری بر این باورند که بدل‌کردن کارگران نفت به کارمندان نفت و خروج آنها از قانون کار، حق اعتصاب را نیز از آنها می‌گیرد و بنابراین، دورنمای اعتصاب کارکنان کلیدی صنعت نفت که یکی از عوامل تسریع سقوط رژیم استبدادی پیش از انقلاب ۱۳۵۷ بود، ثبات رژیم استبدادی پس از انقلاب را کمتر تهدید خواهد کرد.
دسته‌ی دوم، کسانی هستند که با شرکت نفت قرارداد موقت و با مدت معین دارند و پس از اتمام این قرارداد و قبولی در آزمون استخدام رسمی و گذراندن دوره‌ی آزمایشی و در صورت نیاز شرکت نفت، می‌توانند قرارداد رسمی بگیرند و به دسته‌ی نخست بروند. در وزارت نفت همین گروه هم به دو دسته‌ی «نیروی مدت‌معین» و «نیروی مدت‌موقت» تقسیم شده‌اند. چهارهزار نیروی مدت‌معین و بین ۳۴ تا ۳۵ هزار نیروی مدت‌موقت در صنعت نفت مشغول به کارند.
از یک سو، ورود این دسته به گروه رسمی‌ها سخت و دشوار است و تضمینی برای رسمی‌شدن آنها نیست. از سوی دیگر، آنها هم نسبت به کارمندان رسمی دچار تبعیض حقوق و مزایا و شرایط کاری هستند. گواه این موضوع نارضایتی هزاران کارگری است که در دولت دوم محمود احمدی‌نژاد از نیروی پیمانکاری (ارکان ثالث) به نیروی قراردادموقت (ارکان ثانی) بدل شدند. وبسایت خبری «میز نفت» دراین‌باره دی ۱۳۹۵ چنین گزارش داده بود:
«در دولت دهم حدود ۴۵ هزار نفر نیروی پیمانکاری در صنعت نفت که شرایط انعقاد قرارداد داشتند، تبدیل وضعیت شدند و از آن پس در قالب کارکنان قرارداد مدت موقت به فعالیت خود ادامه داده‌اند، اما این تبدیل وضعیت، موجب رضایتمندی این بخش از کارکنان نشد، زیرا آنان هنوز هم با شرایط ایده‌آلی که کارکنان رسمی از آن بهره‌مند بودند، فاصله زیادی داشتند.»
کارگران ارکان ثالث (یا کارگران پیمانی، یا کارگران پروژه‌ای) کسانی هستند که به طور مستقیم با شرکت ملی نفت قرارداد ندارند بلکه با یکی از شرکت‌های پیمانکار در قرارداد با شرکت ملی نفت قرارداد می‌بندند. آنها ذیل قانون کار قرار دارند و تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی هستند.
کارگران ارکان ثالث که بین ۱۰۵ تا ۱۲۰ هزار تن تخمین زده می‌شوند، اکثریت کارگران نفتی را تشکیل می‌دهند اما از هر دو دسته‌ی پیشین، حقوق و مزایای کمتر و شرایط کاری بدتری دارند.
به گزارش خبرگزاری حکومتی کار ایران (ایلنا)، اختلاف در دستمزد برای کار یکسان بین کارمند رسمی و کارگر پروژه‌ای ۱۵ میلیون تومان است. مزایای رسمی‌ها هم به کارگران پروژه‌ای و حتی به نیروی کار قرارداد موقت شرکت ملی نفت تعلق نمی‌گیرد. یک کارگر ارکان ثالث دراین‌باره ۱۸ خرداد سال جاری به ایلنا گفت:
«حتی در مورد نفت کارت و بن کارت، تبعیض روا می‌دارند؛ متاسفانه مسئولان وزارت نفت به کلی‌گویی روی آورده‌اند که این موضوع برخلاف توافقات صورت گرفته در جلسه ۲۸ بهمن ماه ۱۴۰۲ در محل نهاد ریاست جمهوری است. در این جلسه مقرر شده بود وزارت نفت برای اجرای هر کدام از مطالبات تجمع‌کنندگان، زمانبندی مشخصی تعیین کرده و اجرای صحیحِ طرح طبقه‌بندی مشاغل کارگران شرکت ملی حفاری در حقوق اردیبهشت منعکس شود اما بازهم نتیجه‌ای حاصل نشد».
به علاوه، بیمه‌ی کارمندان رسمی نفت پوشش به‌مراتب بهتری برای أنواع خدمات درمانی ارائه می‌دهد تا بیمه‌ی ساده‌ی تأمین اجتماعی برای کارگران ارکان ثالث. و گهگاه کارفرمایان پیمانکار حتی از پرداخت همین حق بیمه برای کارگران سر باز می‌زنند.
در صنعت نفت ایران هزارتویی پیچیده از شرکت‌های پیمانکاری وجود دارد. شرکت‌های پیمانکار اصلی با خود شرکت ملی نفت قرارداد دارند. آنها همچنین کارها و خدمات پروژه‌های خود را به سایر پیمانکاران کوچک‌تر واگذار می‌کنند. همچنین شرکت‌های پیمانکاری منابع انسانی وجود دارند که با کارگران قرارداد می‌بندند و آنها را به سایر پیمانکاران بزرگ‌تر یا کوچک‌تر توزیع می‌کنند.
در درون شرکت‌های پیمانکاری، اشکال مختلفی از قرارداد وجود دارد: کارگران استخدام‌شده با قراردادهای مدت معین، کارگران موقت با قراردادهای کمتر از یک سال، کارگران موقت با قراردادهای ماهانه، روزانه یا بدون ساعات کاری مشخص. حتی میان برخی از این کارگران و کارفرمایان پیمانکار، قراردادهای شفاهی نیز وجود دارد. طبیعتاً دستمزدها بین این گروه‌ها متفاوت است.
به همین خاطر حذف شرکت‌های پیمانکاری که به تشدید استثمار کارگران نفت دامن زده‌اند، یک دغدغه اصلی معترضان است. یکی از آنها به ایلنا می‌گوید:
«مهمترین خواسته‌ی ما حذف کامل پیمانکاران است. پیمانکاران باید بروند. به خصوص در مشاغل غیرپروژه‌ای حضور پیمانکاران در نقش دلّال نیروی انسانی کاملاً غیرقانونی‌ست.»
مطالبات کارگران ارکان ثالث چیست؟
کارگران معترض به دنبال عدالت شغلی و رفع تبعیض هستند و به همین خاطر، مطالبه‌های خود را به صورت روبرو صورت‌بندی کرده‌اند:
بازگشت به کار کارگران معترض اخراج‌شده از جمله نمایندگان کارگران که اخیراً اخراج شده‌اند یا با تهدید اخراج روبرو هستند؛
حذف شرکت‌های پیمانکاری و قرارداد مستقیم با شرکت مادر که اجرای طرح ساماندهی کارکنان دولت نخستین گام در این مسیر است؛
رفع تبعیض در دستمزدها و همسان‌سازی حقوق‌ها چرا که حقوق پیمانی‌ها در قیاس با رسمی‌ها برای کار یکسان ۱۵ میلیون تومان کمتر است؛
رفع تبعیض در مزایا چرا که ارکان ثالثی‌ها از هیچ یک از مزایا و امتیازهای کارمندان رسمی نفت برخوردار نیستند؛
شرایط کاری بهتر که شامل بهبود وضعیت خوابگاه‌های کارگری، بهبود امنیت کار و … می‌شود؛
و برخورداری از حق تشکل‌یابی مستقل و حق اعتصاب و اعتراض که بر اساس قانون کار، حقوق بنیادی و قانونی آنها محسوب می‌شود.
گاه‌شمار دور جدید اعتراض‌ها
کارگران ارکان ثالث نفت از ابتدای آذر سال جاری کارزار «سه‌شنبه‌های اعتراضی» را به راه انداختند. نخستین اعتراض بزرگ سه‌شنبه‌های اعتراضی ششم آذر رخ داد. در ادامه، گاه‌شمار اعتراض‌ها از ابتدای آذر تا ۲۶ دی ۱۴۰۳ را مشاهده می‌کنید:
– ۴ آذر ــ تجمع کارگران ارکان ثالث شرکت بهره‌برداری نفت و گاز گچساران
– ۶ آذر ــ تجمع بزرگ کارگران ارکان ثالث در همه پالایشگاه‌های مجتمع پارس جنوبی همراه با خانواده‌ها
– ۱۳ آذر ــ اعتصاب و تجمع کارگران ارکان ثالث شرکت پالایش گاز جم
– ۲۰ آذر ــ اعتصاب و تجمع کارگران ارکان ثالث در تمام پالایشگاه‌های پارس جنوبی و شرکت پالایش گاز فجر همراه با خانواده‌ها
– ۲۵ آذر ــ تجمع شماری از کارگران ارکان ثالث شرکت نفت فلات قاره بهرگان
– ۲۶ آذر ــ تجمع کارگران جوشکار شاغل در پالایشگاه تهران
– ۲۷ آذر ــ تجمع و راهپیمایی کارگران ارکان ثالث و پشتیبانی شرکت‌های پیمانکاری شرکت پالایش گاز فجر جم
– ۲ دی ــ راهپیمایی بیش از هزار کارگر ارکان ثالث و پشتیبانی پیمانکاری نفت و گاز گچساران
– ۴ دی ــ تجمع پنج هزار کارگر ارکان ثالث در ۱۲ پالایشگاه مجتمع گاز پارس جنوبی و نیز تجمع پرسنل غیررسمی (شرکتی) بیمارستان نفت اهواز
– ۵ دی ــ آغاز اعتصاب کارگران شرکت ایران افق در میدان نفتی یادآوران خرمشهر که دست‌کم ۱۵ روز ادامه یافت.
– ۱۰ دی ــ تجمع اعتراضی کارگران اخراجی پتروشیمی ارغوان‌گستر و خانواده‌هایشان در مقابل ساختمان استانداری ایلام
– ۱۱ دی ــ تجمع اعتراضی کارگرام ارکان ثالث در شرکت پالایش گاز فجر جم و نفت و گاز گچساران و نیز کارگران پتروشیمی آبادان
– ۱۲ دی ــ اعتصاب کارگران شرکت پتروپایدار خاتم الانبیا
– ۱۶ دی ــ تجمع کارگران ارکان ثالث مناطق نفت‌خیز جنوب در اهواز
– ۲۳ دی ــ تجمع دوباره کارگران ارکان ثالث مناطق نفت‌خیز جنوب در اهواز
