داوطلب وب‌سایت داوطلب
تارنمای داوطلب: اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴ با برگزاری بیش از ۱۰۰ اعتراض کارگری در بیش از ۳۰ شهر کشور به پایان رسید. ماهی که با وقایع تلخ و تحولات عمیق در عرصه کار و معیشت همراه بود. از انفجار مهیب کانتینرهای حاوی مواد شیمیایی در بندر شهید رجایی که به کشته و مفقود شدن ده‌ها کارگر و راننده کامیون انجامید، تا قطعی گسترده و مکرر برق که باعث توقف فعالیت‌های صنعتی و تعطیلی کارخانه‌های بزرگی چون فولاد و سیمان شد، فشار مضاعفی بر طبقه‌ی کارگر ایران وارد آمد. در کنار این بحران‌ها، تورم افسارگسیخته نزدیک به ۳۹ درصدی در فروردین ماه _ بالاترین نرخ در ۱۵ ماه گذشته_ و افزایش مداوم قیمت کالاهای اساسی، شرایط معیشتی کارگران را به مرز فروپاشی رسانده است. حالا تصمیم‌های دولت، از جمله دستور کاهش ساعت کاری صنایع و خدمات، نه تنها گرهی از مشکلات نگشود، بلکه ناامنی شغلی و بیکاری را در میان میلیون‌ها کارگر تشدید کرد و گروههای معترض جدیدی را به جمع معترضان به سیاست‌های دولت اضافه کرد. این وضعیت، اردیبهشت را به یکی از پرتلاطم‌ترین ماه‌ها برای کارگران ایران در سالهای اخیر تبدیل کرد.
بررسی‌های «داوطلب» نشان می‌دهد که در یک ماه گذشته، موجی از اعتراضات صنفی و کارگری در سراسر کشور شکل گرفته که بیانگر نارضایتی گسترده گروههای مختلف از وضعیت معیشتی، قراردادهای شغلی، بیمه و بازنشستگی است. در این میان، برخی گروه‌ها به‌طور مکرر و پیوسته در اعتراضات شرکت کرده‌اند و از نظر تعداد تجمعات در صدر قرار دارند.
بیشترین اعتراضات مربوط به بازنشستگان مخابرات است که در بیش از ۲۰ تجمع یا اعتراض حضور داشته‌اند. پس از آن، نانوایان و بازنشستگان تأمین اجتماعی نیز با حضور پرتعداد خود در اعتراضات، نشان دادند که فشار اقتصادی و بی‌توجهی به مطالبات مزدی و رفاهی، آن‌ها را به اعتراضات پی‌درپی واداشته است.
همچنین، گروههای شاغل در صنایع نفت و انرژی، معلمان، کارگران بخش‌های مختلف تولیدی و همچنین کامیونداران نیز حضوری چشمگیر در این اعتراضات داشتند. این آمار، هشداری جدی نسبت به وضعیت بغرنج طبقات کارگر، معلم، بازنشسته و سایر اقشار مزدبگیر است که نیازمند توجه و پاسخگویی فوری است.
دلایل و محورهای اصلی اعتراضات
بررسی مطالبات و دلایل شکل‌گیری اعتراضات در این دوره، دو روند مشخص قابل تشخیص است: نخست، ادامه اعتراضات گسترده با محوریت مسائل معیشتی و بازنشستگی، و دوم، ظهور گروه‌هایی جدید(همچون نانوایان و کارگران صنایع کوچک و بزرگ) به‌دلیل بحران‌های ساختاری از جمله کمبود برق و ناکارآمدی در تأمین منابع یارانه‌ای. این روندها بیانگر تشدید چندجانبه بحران‌های اقتصادی، مدیریتی و اجتماعی در کشور و هشداری جدی برای گسترش نارضایتی‌های عمومی در ایران است.
تداوم اعتراضات بازنشستگان
دسته‌بندی دلایل اعتراضات گروههای مختلف معترضان بیانگر آن است که، عدم اجرای کامل و واقعی طرح همسان‌سازی حقوق‌ها، محدودیت در سقف حقوق و تبعیض در پرداخت، افزایش هزینه بیمه تکمیلی و حذف مزایای رفاهی و مطالبه درمان رایگان، عیدی‌های متناسب و حذف تبعیض در بازنشستگی از جمله مهمترین دلایل تداوم حضور بازنشستگان تامین اجتماعی، مخابرات و فولاد در عرصه اعتراضات است. این مطالبات در موارد بسیاری، با عدم اجرای مصوبات و وعده‌های عمل‌نشده دولت پیوند خورده است.
بحران نان و یارانه‌ها: نارضایتی شدید در میان نانوایان
یکی از پرشمارترین اعتراضات یک ماه گذشته را نانوایان در دست کم ۱۲ شهر کشور برگزار کردند. اعتراض نانوایان به دلیل، عدم واریز یارانه نان، عملکرد ناکارآمد سامانه نانینو و افزایش قیمت نهاده‌ها و تورم عمومی است. اعتراضات این صنف، هم به وضعیت اقتصادی و هم به مدیریت دیجیتالی معیوب توزیع یارانه‌ها بازمی‌گردد. در حالی که دولت قیمت نان را تعیین می‌کند تا به قشر ضعیف جامعه فشار وارد نشود، این تصمیمات به شدت بر معیشت نانواها تأثیر گذاشته و آن‌ها را در باتلاقی از مشکلات اقتصادی غرق کرده است. با افزایش ۲۰۰ درصدی هزینه‌ها در سالهای اخیر، نانوایان نه تنها توانایی پرداخت حقوق کارگران خود را ندارند، بلکه مجبورند برای تأمین هزینه‌های اجاره، انرژی و سایر ملزومات از کیفیت کار خود بکاهند.
از سرگیری اعتصابات کامیونداران
با وجود اعلام اتحادیه تشکل‌های سراسری کامیونداران مبنی بر شروع اعتراض‌ها و اعتصاب‌ها از ابتدای خرداد ماه به مدت ۱۰ روز، اما روند اعتراضات کامیونداران در چند شهر کشور از اواسط اردیبهشت ماه و با اعتراضات کامیونداران از ماهیرود در سربیشه خراسان جنوبی آغاز شد و برای سه روز ادامه یافت. رانندگان به دلیل مشکلات اقتصادی، شرایط کاری نامناسب و افزایش هزینه‌های نگهداری خودروها، دست به اعتصاب زدند و از حرکت بارها جلوگیری کردند. در شهرستان رستم‌آباد گیلان نیز بیش از ۲۰۰ راننده کامیون در اعتراض به مشکلات جدی ، به‌ویژه عدم تخصیص سهمیه گازوئیل از سوی دولت و پایین بودن کرایه حمل بار، اعتصاب و تجمع اعتراضی کردند. از این قبیل اعتصاب‌ها در روزهای پایانی اردیبهشت در شهرهای بندرعباس، شیراز و قزوین نیز در جریان بود.
افزایش بی‌رویه قیمت سوخت، گرانی قطعات و لاستیک، بیمه‌های ناکارآمد و بالا بودن حق بیمه، نپرداختن کرایه‌ها توسط شرکت‌ها و بی‌پاسخ ماندن فاجعه تلخ انفجار در بندر شهید رجایی که منجر به کشته و مفقود شدن بسیاری از رانندگان کامیون‌های باربری شد، از جمله دلایل شروع این اعتصاب‌ها و اعتراض‌هاست. کامیونداران در سالهای گذشته به ویژه در جریان اعتصابات ۱۳۹۷ و ۱۴۰۱ توانسته‌اند به برخی اهداف خود دست یابند.
قطعی برق و پیامدهای معیشتی و شغلی آن
بحران برق تأثیر مستقیمی بر وضعیت زندگی و معیشت کارگران در ایران گذاشته است. دولت با وجود وعده‌ها، از تأمین برق صنایع ناتوان بوده و قطعی‌های چند ساعته منازل و بخش‌های مختلف صنعتی و خدماتی از زمستان ۱۴۰۳ آغاز شده است. مهمترین تأثیر این بحران، ناامنی شغلی فزاینده و کاهش درآمد آنهاست. کارگرانی که پیش از این هم با دستمزدهای ناچیز و ناپایدار روزگار می‌گذراندند، حالا با تعطیلی کارخانه‌ها، کاهش ساعات کار، مرخصی‌های اجباری، و در مواردی اخراج‌های مستقیم، عملاً از حداقل امنیت معیشتی هم محروم شده‌اند. این وضعیت در شرایطی رخ داده که تورم، رکود اقتصادی، و نبود بیمه یا پشتوانه‌های حمایتی، کارگران را در لبه‌ی سقوط کامل قرار داده است. برق که باید زیرساخت حیاتی تولید باشد، اکنون خود به عامل اصلی توقف تولید بدل شده است. واحدهای صنعتی، کشاورزی و خدماتی یکی‌یکی خاموش می‌شوند و این خاموشی‌ها تنها ماشین‌آلات را متوقف نمی‌کند، بلکه چراغ زندگی هزاران خانواده‌ی کارگری را هم خاموش می‌کند. کارخانه‌هایی که با نیمی از ظرفیت خود کار می‌کنند، نمی‌توانند حقوق کامل بدهند. بسیاری از کارگران به اجبار به مرخصی فرستاده می‌شوند، برخی اخراج می‌شوند و آنان که هنوز سر کار هستند، یا اضافه‌کاری ندارند، یا دستمزدشان نصف و حتی یک‌سوم شده است. در شرایطی که اجاره خانه، قیمت مواد غذایی، دارو و سایر نیازهای اساسی روزبه‌روز بالا می‌رود، این کاهش درآمد به معنای فقر مطلق برای بسیاری از خانواده‌هاست.
این بحران تنها به شهرک‌های صنعتی محدود نیست. نانوایی‌ها، مرغداری‌ها، استخرهای پرورش ماهی، و کشاورزی نیز به‌شدت آسیب دیده‌اند. ماهی‌ها در استخرها مرده‌اند، جوجه‌ها در مرغداری‌ها تلف شده‌اند، نانواها خمیرهای فاسد شده را به مقابل درب ادارات برق برده‌اند. در همه‌ی این موارد، کارگرانی را می‌بینیم که در هیچ آمار رسمی به چشم نمی‌آیند اما زندگی‌شان فروپاشیده است. بسیاری از این کارگران حتی بیمه ندارند و وقتی بیکار می‌شوند، نه فقط از درآمد، که از هر نوع حمایت اجتماعی هم محروم می‌مانند.
وضعیت امروز ایران وضعیتی است که در آن ناترازی برق نه‌تنها تولید را متوقف کرده، بلکه چرخه‌ی معیشت را مختل کرده و نابرابری‌های منطقه‌ای را تشدید کرده است. مناطق محروم، سهم بیشتری از قطعی برق دارند و عملاً به حاشیه‌رانده‌شدگان جامعه، فشار مضاعفی وارد شده است. در چنین شرایطی، سخنان مقام‌های مسئول جمهوری اسلامی که مردم را به استفاده از «بادبزن» یا خاموش کردن کولر دعوت می‌کنند، بیشتر به بی‌مسئولیتی و بی‌تفاوتی شباهت دارد تا ارائه راه‌حل.
کارگران ایران امروز نه‌فقط از ناتوانی دولت در مدیریت بحران برق، بلکه از بی‌توجهی به وضعیت انسانی و معیشتی خود در رنج هستند. روندی که اگر ادامه یابد، فقط با بحران صنعتی و اقتصادی مواجه نخواهیم بود، بلکه با یک بحران عمیق اجتماعی و سیاسی روبه‌رو خواهیم شد که پیامدهایش فراتر از قطع برق خواهد بود.
قطعی برق حالا باعث شده که گروههای جدیدی مانند کشاورزان و کارکنان صنایع تولیدی به اعتراضات پیوسته‌اند. قطعی مکرر برق، خسارت به محصولات کشاورزی و افت تولید صنعتی و تهدید امنیت شغلی به‌ویژه در مناطق عملیاتی از جمله دلایل اعتراضات آنهاست. این روند، نشانه‌ای جدی از تبدیل بحران انرژی به بحران اجتماعی است.
عدم پرداخت حقوق و معوقات مزدی
در بخش صنعت و خدمات نیز کارگران شرکت‌هایی مانند فولاد البرز غرب، شرکت نفت فلات قاره، معدن تیتانیوم کهنوج و دخانیات گیلان به دلایلی چون عدم پرداخت چندین ماه حقوق، عمل نکردن به وعده‌های تبدیل وضعیت استخدامی و عدم اجرای طرح طبقه‌بندی مشاغل اعتراضات متوالی برگزار کردند. بسیاری از این کارگران خواستار حذف پیمانکاران و استخدام مستقیم شدند.
اعتراض معلمان: ناکامی در تحقق وعده‌های رتبه‌بندی و معیشت
همزمان با روز جهانی کارگر و هفته معلم در ایران، معلمان شاغل و بازنشسته نیز در چندین نوبت با مطالبات زیر به میدان آمدند. دستمزد ناکافی و نامتناسب با تورم، عدم اجرای درست قانون رتبه‌بندی، مشکلات بیمه‌ای و رفاهی و اعتراض به غارت صندوق ذخیره فرهنگیان از جمله دلایل این اعتراضات بود. اعتراضات روز معلم که با فراخوان شورای هماهنگی در چند شهر کشور برگزار شد نیز گرچه پرشور نبود اما گزارش‌هایی مبنی بر برخورد با سه نفر از فعالان صنفی و بازنشستگان فرهنگی در تهران منتشر شد که خبرساز شد. در جریان این تجمع که با حضور تعداد محدودی از معلمان در مقابل اداره آموزش و پرورش تهران برگزار شد، سه فعال صنفی از سوی نیروهای امنیتی بازداشت و پس از چند روز با قرار وثیقه از زندان آزاد شدند.
جمع‌بندی
دامنه اعتراضات اردیبهشت ماه بیانگر آن است که اعتراضات در ماههای اخیر از گروههای سنتی مانند کارگران و بازنشستگان، به صنوف فنی، خدماتی و حتی کشاورزان کشیده شده است. این تحول، زنگ خطری جدی درباره وضعیت معیشت و ناکارآمدی مدیریت منابع عمومی در ایران است.
افزایش اعتراضات به مسائل مرتبط با برق و یارانه نان نشان می‌دهد که ناکامی در اداره زیرساخت‌های حیاتی کشور، به اعتراضات جدیدی دامن زده که می‌تواند به بحران‌های گسترده‌تری در آینده منجر شود.
مهمترین تأثیر بحران برق بر وضعیت کارگران در ایران، تشدید ناامنی شغلی، کاهش شدید درآمد، و افزایش بیکاری است. این تأثیرات در چارچوب یک بحران چندوجهی معیشتی و ساختاری دیده می‌شود که وضعیت امروز و چشم‌انداز آتی کارگران و طبقات فرودست را به‌شدت بحرانی کرده است. ناترازی برق نتیجه‌ی سال‌ها بی‌برنامگی و فساد در بخش انرژی است؛ حالا سایه‌اش را بر زندگی میلیون‌ها کارگر ایرانی انداخته و گزارش‌ها بیانگر آن است که مناطق محروم با قطعی‌های طولانی‌تر از عواقب قطعی برق بیشتر آسیب می‌بینند.
اکنون صنایعی چون فولاد، سیمان، چرم، معدن، کشاورزی و حتی نانوایی‌ها به دلیل قطع برق تولید را متوقف کرده‌اند یا کاهش داده‌اند و کارخانه‌ها با کاهش ظرفیت به تعدیل نیرو روی آورده‌اند (مثلاً اخراج ۴۰ کارگر تنها در یک کارخانه فولاد در اردستان). علاوه بر این کنترل مصرف برق در صنایع مختلف منجر به این شده که زنجیره تأمین مختل شده و تعطیلی صنایع بالادستی، مشاغل وابسته در پایین‌دست را هم تحت تاثیر قرار دهد.
در چنین شرایطی، کارگران یا به مرخصی اجباری فرستاده می‌شوند یا با کاهش ساعت کاری و حذف اضافه‌کاری، به‌سختی می‌توانند هزینه‌های روزمره را تأمین کنند. این در حالیست که بسیاری از کارگران حتی درآمدشان به اندازه اجاره خانه هم نمی‌رسد و بخش بزرگی از کارگران (به‌ویژه ساختمانی و کشاورزی) بیمه ندارند و بیکاری به معنای سقوط آزاد معیشتی است.
با این توضیحات اردیبهشت مهمترین اعتراضات کارگری و صنفی برگزار شده در اردیبهشت ۱۴۰۴ را مرور خواهیم کرد. با ذکر این نکته که ممکن است بدلیل محدودیت‌های ناشی از اطلاع‌رسانی، بسیاری از موارد در لیست اعتراضات کارگری برگزار شده قرار نگرفته باشند.
