داوطلب وب‌سایت داوطلب
تارنمای داوطلب: برای آنهایی که خبرهای کارگری را دنبال می‌کنند، هفته نخست مهر ماه ۱۴۰۳ مصادف شد با انتشار اخبار روزانه پیدا شدن اجساد کارگرانی که یک به یک از زیر آوار حادثه فاجعه‌بار انفجار معدن زغالسنگ طبس به بیرون کشیده می‌شدند. در پی انفجاری که شامگاه ۳۱ شهریور در معدن زغالسنگ معدنجو در طبس که وابسته به بخش خصوصی است در صورت گرفت، ۵۲ کارگر کشته و چندین تن دیگر دچار مصدومیت‌های جدی شدند. پس از حادثه کشته شدن بیش از ۴۰ کارگر در معدن زمستان یورت گلستان در سال ۱۳۹۶، این دومین حادثه با تعداد کشتار بالاست که در یک دهه گذشته به وقوع پیوسته است.
گزارش‌های منتشر شده حاکی از آن است که معدن فاقد استانداردهای ایمنی بوده و کارگران بارها در خصوص انتشار گاز در برخی بلوک‌های آن هشدار داده بودند. با این حال، کارفرما بی‌توجه به این هشدارها به کارگران دستور داده بود یا به کار ادامه دهند و یا اگر نمی‌خواهند تسویه حساب کنند!
روندی که در سایر معادن و کارگاههای وابسته به بخش خصوصی نیز مسبوق به سابقه است و منجر به اعتراضات پراکنده کارگران در بسیاری از این بخش‌ها شده است. دستمزدهای پایین، فقدان امنیت شغلی و پایین بودن سطح ایمنی کار از جمله دلایل اعتراضات کارگران معادن در طول سالهای اخیر بوده است. این اعتراضات در یک ماه گذشته و پس از حادثه انفجار معدن طبس نیز در جریان بوده است. از جمله در اعتراضات برگزار شده از سوی کارگران معدن زغالسنگ طزره سمنان و معدن چادرملو در یزد نسبت به دستمزدهای پایین و عدم پرداخت بیمه متناسب با شرایط کار سخت و زیان‌آور که در سمنان بدون پاسخ ماند و در یزد با احضار برخی کارگران معترض به نهادهای امنیتی متوقف شد.
جمع‌آوری گزارش‌های مربوط به برگزاری اعتراضات کارگری و مزدبگیران از رسانه‌های رسمی و شبکه‌های اجتماعی بیانگر آن است که در نخستین ماه پاییز ۱۴۰۳، دست کم ۸۷ تجمع و اعتصاب کارگری در ۲۵ شهر کشور به ثبت رسیده است. کارگران رسمی و پیمانی پالایشگاههای نفت، گاز و پتروشیمی، کارگران شرکتی وزارت نیرو، پرستاران برخی بیمارستان‌های کشور، بازنشستگان تامین اجتماعی، مخابرات، فولاد، معلمان بازنشسته و بازنشستگان کشوری، کارگران معادن چادرملو و طزره از جمله گروههای هستند که بیشترین تعداد تجمعات اعتراضی را در مهر ماه برگزار کرده‌اند. نهاد ریاست جمهوری و وزارتخانه‌های نیرو و ارتباطات، سازمان‌های برنامه وبودجه، دانشگاههای علوم پزشکی، تامین اجتماعی، صندوق‌های فولاد و بازنشستگی کشوری و استانداری‌ها از میان سازمان‌ها و مراکز دولتی و حاکمیتی و محوطه محل کار محل تجمع و اعتراض کارگران و مزدبگیران بودند.
تبعیض در پرداخت دستمزد و مزایای کار بین نیروهای پیمانی و رسمی، عدم اجرای قوانین و مقررات مانند عدم اجرای کامل همسان‌سازی برای بازنشستگان و یا عدم اجرای طرح طبقه‌بندی مشاغل در برخی کارگاهها، سطح پایین دستمزد و مستمری، بیمه‌های ناکارآمد و معوقات حقوقی چند ماهه مهمترین دلایل اعتراضات کارگران بوده است.
عمده اعتراضات جز در سطح کارگران پیمانکاری‌های پارس جنوبی فاقد سازوکار تشکیلاتی و سازماندهی رسمی است. در واقع هم بازنشستگان صندوق‌های مختلف بیمه‌ای که بیشترین تعداد تجمعات و اعتراضات ماهانه را برگزار می‌کنند و هم معترضان شاغل در کارگاهها و مراکز مختلف صنعتی و خدماتی از سوی تشکل یا نهاد صنفی خاصی سازماندهی نمی‌شوند. در نتیجه همچنان مطالبات بسیاری از مزدبگیران، بی‌پاسخ مانده است.
در ادامه این گزارش مروری خواهیم داشت بر آنچه در مهر ماه گذشته است:
اعتراض و اعتصاب چند روزه کارگران چادرملو
جمعی از کارگران شرکت آسفالت طوس از شرکتهای پیمانکار معدن چادرملوی یزد، از اواسط مهر ماه با توقف کار و برگزاری تجمعاتی خواهان رسیدگی به مشکلات خود شدند.
رسانه دولتی ایلنا در همین رابطه گزارش داد که خواسته اصلی این کارگران، افزایش پایه حقوق است. شرکت آسفالت طوس حدود ۲۱۰۰ کارگر دارد که در بخش استخراج و تولید کنستانتره در معدن چادرملو مشغول به کار هستند. کارگران آسفالت طوس می‌گویند کار ما سخت است و حقوقی که می‌گیریم تناسبی با کار سخت ما ندارد؛ به گفته آنها دریافتی کارگران شرکت آسفالت طوس از سایر کارگران معدن چادرملو کمتر است. مطالبه دیگر این کارگران، حل مشکلات بیمه تکمیلی و برخورداری از یک بیمه تکمیلی مناسب و باکیفیت است. شرکت صندوق درمان دارد که در نقش بیمه تکمیلی عمل می‌کند اما کارگران خواستار یک بیمه تکمیلی باکیفیت‌تر و مناسب‌تر هستند.
بر اساس این گزارش، در نتیجه اعتصابات کارگری در چادرملو، شرکت هم تحویل غذا به کارگران را متوقف کرد. از نتایج این اعتصاب و اعتراض کارگری اطلاع دقیقی در دست نیست اما آخرین گزارش‌های منتشر شده از ارسال پیامک احضار کارگران معترض به نهادهای امنیتی و قضایی حکایت دارد. لازم به یادآوریست که کارگران چادرملو و پیمانکاری آسفالت طوس یک از مهمترین و گسترده‌ترین اعتراضات و اعتصابات کارگری را در ابتدای دهه ۹۰ شمسی و به کمک انجمن صنفی خود سامان دادند که دستاوردهایی را نیز به دنبال داشت.
اعتراضات کارگران معدن زغالسنگ طزره
تقریبا از روزهای ابتدایی مهر ماه و همزمان با حادثه معدنجوی طبس، اعتصابات و اعتراضات کارگران معدن طزره دامغان از معادن چهارگانه البرز شرقی هم برگزار شد. گزارش‌ها حاکی از آن است که کارگران به مشکلاتی که تأمین اجتماعی برای بازنشستگیِ آنها ایجاد کرده، معترض هستند.
حدود ۴۰ تا ۵۰ نفر از نیروهای شرکتی البرز شرقی که سابقه 30 تا 35 سال کار دارند و درخواست بازنشستگی خود را به تامین اجتماعی داده‌اند، می‌گویند که با وجود اینکه از اسفندماه سال گذشته این درخواست‌ها را مطرح کرده‌اند اما از ابتدای سال جاری، هیچ یک از درخواست‌ها به نتیجه نرسیده و هنوز هیچ فیشی صادر نشده و هیچ کارگری بازنشسته نشده است.
این کارگران می‌گویند: این تأخیر، کارگران را نگران کرده است. شغل ما سخت و زیان‌آور است و هیچ کارگری حتی تحمل یک ساعت کارِ اضافه در معدن را ندارد.
این کارگران می‌گویند: از ۴۰ نفر درخواست‌کننده، بسیاری بیش از ۳۵ سال سابقه کار دارند و انتظار می‌رود که به درخواست آنها به فوریت رسیدگی شود. متأسفانه، با وجود شکایات متعدد و گفت‌وگو با مسئولان تأمین اجتماعی، هنوز هیچ اقدامی صورت نگرفته است. این ظلم در حق ماست و صدایمان به جایی نمی‌رسد.
بر اساس قانون، در بند الف از تبصره ۲ماده ۷۶قانون تامین اجتماعی ضمن تعریف کارهای سخت و زیان آورآمده است که چنانچه افرادی که ۲۰سال سابقه کار متوالی و یا ۲۵سال سابه کار متناوب در کارهای سخت و زیان آور را داشته و حق بیمه سابقه مزبور واریز شده باشد می‌توانند تقاضای بازنشستگی کنند. سوابق کار در کارهای سخت و زیان آور ۱و نیم برابر محاسبه خواهد شد و این حمایت منجر به بازنشستگی پیش از موعد کارگران در کارهای سخت و زیان آور می‌شود. با این حال بسیاری از کارگران شاغل در کارهای سخت و زیان‌آور همچون فعالیت معدنی، به دلیل فعالیت در واحدهای پیمانکاری که در بسیاری از موارد از ثبت عناوین دقیق شغلی در لیست بیمه تامین اجتماعی خودداری می‌کنند یا سهم بیمه را به طور مرتب پرداخت نمی‌کنند، از بازنشستگی در موعد مقرر بازمی‌مانند.
گفتنی است که در میان معادن زغالسنگ که در زمره پرحادثه‌ترین معادن کشور دسته‌بندی شده‌اند، معدن زغالسنگ طزره از جمله معادن پرخطر است که بنابر گزارش‌ها در طول ۳ سال گذشته عملیات‌های استخراج این معدن، منجر به مرگ دست کم ۱۰ کارگر شده است.
اعتراضات بازنشستگان تامین اجتماعی، مخابرات، فرهنگی و بازنشستگان فولاد
همچنان بازنشستگان صندوق‌های مختلف بیمه‌ای، رکورددار برگزاری بیشترین تعداد تجمعات و اعتراضات صنفی در سراسر کشور هستند. بازنشستگان مخابرات با برگزاری اعتراضات در دست کم ۱۰ شهر کشور از جمله بروجرد، تهران، زنجان، کرمان، ساری، شهرکرد، ارومیه، بابل، ایلام، کرمانشاه، کرمان و … بیشترین تعداد تجمعات در میان گروههای بازنشستگان را برگزار می‌کنند. در میان بازنشستگان تامین اجتماعی سهم شهرهای شوش، اهواز، کرمانشاه، رشت و تهران بیشتر از سایر نقاط کشور است و در میان بازنشستگان صنایع فولاد همچنان اصفهان، اهواز و تهران رکورددار بیشترین تعداد تجمعات هستند. علاوه بر این دو گروه، معلمان بازنشسته ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ که معوقات رتبه‌بندی و پاداش پایان خدمت دارند و در زمره پرجمعیت‌ترین گروه مشمولان بازنشستگان صندوق بازنشستگی کشوری قرار دارند، در استان تهران و در مقابل نهادها و سازمان‌هایی چون سازمان برنامه و بودجه و نهاد ریاست جمهوری بیشترین تعداد تجمعات را برگزار کردند. تجمعات در میان بازنشستگان اغلب فاقد سازمان‌یافتگی تشکیلاتی ویژه‌ای است و کماکان از طریق شبکه‌های دوستی و با استفاده از ظرفیت شبکه‌های مجازی برگزار می‌شود. دستاوردهای این اعتراضات در حال حاضر تنها به وعده دولت برای پرداخت معوقات مربوط به همسان‌سازی به صورت تدریجی و همچنین پرداخت نامناسب و ناکافی معوقات مربوط به پاداش پایان خدمت و مزایای رتبه‌بندی معلمان بازنشسته پس از سال 1400 محدود شده و تغییری در میزان مستمری و وضعیت متلاطم معیشتی بازنشستگان حاصل نشده است.
اعتراضات کارگران پیمانی و رسمی صنایع نفت،گاز و پتروشیمی
در میان کنش‌های اعتراضی یک ماه گذشته، تجمعات اعتراضی کارگران پیمانی پارس جنوبی که از مرداد ماه به صورت هفتگی برگزار می‌شود در مهرماه نیز ادامه یافت. کارگران ارکان ثالث و پشتیبانی شرکتهای پیمانکاری پالایشگاه های پارس جنوبی گذشته که با پشتیبانی کانون انجمن‌های صنفی پالایشگاههای نفت و گاز پارس جنوبی این اعتراضات هفتگی را برگزار می‌کنند به اخراج نماینده کارگری پالایشگاه ششم، عدم اجرای توافقات در زمینه مرخصی استحقاقی و پرداخت حق کمپ، عدم اجرای صحیح طرح طبقه‌بندی مشاغل برای همه کارگران پیمانکاری، عدم تغییر شرایط تردد و دستمزد رانندگان استیجاری و عدم اجرای طرح طبقه‌بندی برای رانندگان غیرمالک، اجرای بدون تبعیض تردد ۱۴ روز کار ۱۴ روز استراحت برای کارگران اداری و پشتیبانی معترضند.
در نتیجه این اعتراضات خبر رسیده که حجت رضایی نماینده کارگری پالایشگاه ششم که در پی پیگیری مطالبات کارگران از اردیبهشت ماه سال جاری اخراج شده بود، به کار بازگشته است. با این حال به باقی مطالبات کارگران این پالایشگاهها پاسخی داده نشده است.
یکی دیگر از پرسروصداترین اعتراضات در سطح پالایشگاههای نفت، گاز و پتروشیمی را کارگران پتروشیمی ماهشهر در یک ماه گذشته سامان دادند. کارگران این مجتمع در اعتراضاتی که بیش از یک هفته ادامه یافت، مطالباتی چون اجرای طرح تبدیل وضعیت شغلی همسو با شرکتهای مشابه، اجرای طرح طبقه‌بندی مشاغل برای کارکنان پیمانکاری، و پرداخت پتروکارت را طلب کردند. همچنین، آنها نسبت به کسر ناعادلانه از پاداش‌های بهره‌وری، تأخیر مکرر در پرداخت حق بیمه‌های اجتماعی و عدم پرداخت اضافه‌کاری ماه‌های رمضان ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ ابراز نارضایتی کرده‌اند. در نتیجه این اعتراضات، وعده‌هایی مبنی بر پرداخت مطالبات از سوی مسئولان پتروشیمی به کارگران داده شد، اما از تحقق آنها اطلاعی در دست نیست.
جمع‌بندی اعتراضات مهرماه
همچنان موضوع معیشت، محوری‌ترین مطالبه کارگران ایرانی اعم از شاغل و بازنشسته است. بر اساس گزارش‌ها، در مهر ماه ۱۴۰۳ تورم نقطه به نقطه خانوارهای کشور، ۳۱.۶ درصد بوده است؛ یعنی خانوارهای کشور به طور میانگین، ۳۱.۶ درصد بیشتر از مهر ماه ۱۴۰۲ برای خرید یک «مجموعه کالاها و خدمات یکسان» هزینه کرده‌اند. تورم نقطه به نقطه مهر ماه ۱۴۰۳ در مقایسه با ماه قبل، ۰.۴ واحد درصد افزایش داشته است. رویه‌ای که نشان می‌دهد تامین معیشت خانوار با چه چالش‌هایی روبروست.
در عین حال، گزارش جدید مرکز پژوهش‌های مجلس در ارتباط با نرخ فقر، نشان از گسترش فقر در سالهای اخیر و به طور مشخص سال گذشته دارد. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که نرخ فقر در سال ۱۴۰۲ با افزایش ۰.۴ واحد درصدی نسبت به سال ۱۴۰۱ به ۳۰.۱ درصد رسیده است. این به معنای آن است که در سال گذشته حداقل یک سوم مردم توانایی برآورده کردن نیازهای اساسی خود را نداشتند و زیر خط فقر به سر بردند.
بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد اقتصاد کشور پس از چهار سال رشد بالای ۴درصد، در بهار ۱۴۰۳ با کاهش ۲.۵درصدی مواجه شد. این کاهش به دلیل قطعی برق صنایع، افت صادرات نفتی، و سیاست‌های بودجه‌ای انقباضی دولت بوده است. در عین حال، پیش‌بینی می‌شود رشد اقتصادی در سالهای ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴ به ترتیب ۲.۵ و ۲.۸درصد باشد، که پایین‌تر از هدف ۸درصدی برنامه هفتم است.
در چنین شرایطی، کارگران ایرانی در فقدان سازمان‌یافتگی به اعتراضات میدانی خود ادامه می‌دهند و از هر ظرفیتی برای رساندن صدای خود استفاده می‌کنند. نقطه قوت این شیوه اعتراض، تشکیل و گسترش شبکه‌های دوستی و همکاری است که گرچه امید حرکت به سمت تشکیل و احیای انجمن‌های صنفی و کارگری را تقویت می‌کند، اما شاید بتوان آن را در زمره انواع کنش غیرسازمان‌یافته دسته‌بندی کرد که دستاوردهای آن یا تدریجی است یا به ندرت به دستاورد قابل اعتنایی می‌رسد.
با این توضیحات در جدول پیش رو مهمترین اعتراضات کارگری و صنفی برگزار شده در مهر ماه ۱۴۰۳ را مرور خواهیم کرد. با ذکر این نکته که ممکن است بدلیل محدودیت‌های ناشی از اطلاع‌رسانی، برخی از موارد در لیست اعتراضات کارگری برگزار شده قرار نگرفته باشند.
